205 lat temu, 15 października 1817 roku, w szwajcarskiej Solurze zmarł generał Tadeusz Kościuszko – bohater trzech narodów polskiego, białoruskiego i amerykańskiego.
Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 r. w Mereczowszczyźnie na Polesiu. Był polskim inżynierem wojskowym, generałem, brał udział w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783). Stał na czele insurekcji kościuszkowskiej. Dostał się na studia do Szkoły Rycerskiej dzięki wsparciu rodziny Czartoryskich. 18 grudnia 1765 roku wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej. Studiował tam historię Polski i historię powszechną, filozofię, łacinę, język polski, francuski i niemiecki oraz prawo, ekonomię, arytmetykę, geometrię i miernictwo. Jako wyróżniający się słuchacz pobierał specjalny kurs inżynierski. Po ukończeniu nauki pozostał w Szkole Rycerskiej jako instruktor podbrygadier w stopniu chorążego.
Dwór Kościuszków w Mereczowszczyźnie (fot. wikipedia.org)
Dzięki wsparciu Adama Kazimierza Czartoryskiego, jako stypendysta królewski, w październiku 1769 roku wyjechał do Paryża. Tam studiował w Akademii Malarstwa i Rzeźby, jednocześnie dążąc do poszerzenia swojej wiedzy inżynieryjnej. Kształcił się, uczęszczając na prywatne wykłady z zakresu inżynierii wojskowej. Powrócił do Polski w 1775 roku, po pierwszym rozbiorze kraju. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w zredukowanym polskim wojsku, jesienią tego samego roku udał się najpierw do Drezna, a potem z powrotem do Paryża.
Tam dowiedział się o wojnie o niepodległość w Ameryce i prawdopodobnie w czerwcu wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie został mianowany inżynierem w armii amerykańskiej. W 1776 roku zajmował się fortyfikacją Filadelfii, a później innych obozów Armii Kontynentalnej. Jego prace fortyfikacyjne miały kluczowe znaczenie w amerykańskim zwycięstwie w bitwie pod Saratogą, co przyniosło mu światowy rozgłos. Został odpowiedzialny za budowę twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Za swoje zasługi, 13 października 1783 roku, został mianowany generałem brygady armii amerykańskiej. Kiedy w 1798 roku otrzymał zaległe wynagrodzenie od Kongresu, mimo własnych trudności finansowych, przeznaczył te środki na wykupienie wolności i edukację czarnoskórych niewolników. Cały swój amerykański majątek powierzył Thomasowi Jeffersonowi, który był wykonawcą jego testamentu.
W sierpniu 1784 roku Kościuszko wrócił do Ojczyzny, osiedlając się w swoim skromnym majątku w Siechnowiczach. Tam, pomimo małych środków, ograniczył pańszczyznę chłopom, a kobiety zwolnił z pracy całkowicie. Interesował się również sytuacją polityczną w kraju, gdzie patriotycznie nastawiona szlachta stawała się coraz bardziej radykalna. Pisarze jak Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj nawoływali do wzmocnienia władzy centralnej oraz przyznania większych praw mieszczanom i chłopom. Sejm Czteroletni zwiększył liczebność wojska do 100 tysięcy, co umożliwiło Kościuszce rozwój kariery wojskowej. 12 października 1789 roku został mianowany generałem majorem wojsk koronnych.
14 maja 1792 roku powstała konfederacja targowicka, w obliczu której nastąpiła reorganizacja wojsk polskich. Król mianował księcia Józefa Poniatowskiego wodzem armii koronnej, liczącej około 17 tysięcy żołnierzy, a Kościuszko został dowódcą jednej z trzech dywizji. W trakcie wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku Kościuszko wyróżnił się w bitwach pod Zieleńcami, Włodzimierzem i Dubienką. Został odznaczony Orderem Virtuti Militari, mianowany generałem lejtnantem oraz otrzymał Order Orła Białego.
Przysięga Kościuszki na Rynku w Krakowie, 1794. Obraz Franciszka Smuglewicza
Po przegranej wojnie, nastąpiła emigracja polityczna, która skupiła się głównie w Saksonii. W Lipsku i Dreźnie powstawał ośrodek emigracyjny przeciwników Konfederacji targowickiej. W Lipsku przebywali Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj, kierujący spiskiem przeciwko targowiczanom i przygotowujący zbrojne powstanie, tam też udał się Tadeusz Kościuszko. Na początku 1793 roku wysłany został do Paryża, gdzie starał się o uzyskanie pomocy dla planowanego powstania, nie uzyskał jednak żadnych konkretnych zobowiązań. 13 stycznia 1793 roku Prusy podpisały z Rosją porozumienie w sprawie drugiego rozbioru Polski. Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego. 24 marca 1794 roku na Rynku krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.
Bitwa pod Zieleńcami. Obraz Wojciecha Kossaka
Po początkowych triumfach insurekcji kościuszkowskiej, szczególnie po zwycięskiej bitwie pod Racławicami, sytuacja zmieniła się na niekorzyść Polaków, gdy armia Prus dołączyła do działań mających na celu stłumienie powstania. 10 października 1794 roku Tadeusz Kościuszko, ranny w bitwie pod Maciejowicami, został pojmany i uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. W 1796 roku car Paweł I Romanow zwolnił Kościuszkę po złożeniu przez niego przysięgi lojalności, wraz z nim uwolniono 20 000 Polaków. Następnie Kościuszko udał się na krótko do Stanów Zjednoczonych, a w 1797 roku wrócił do Europy.
W latach 1798–1815 Kościuszko mieszkał w Breville pod Paryżem u Piotra Zeltnera i uczestniczył w organizowaniu Legionów Polskich. Spotkał się dwukrotnie z Napoleonem, jednak nie darzył go zaufaniem i sprzeciwiał się łączeniu sprawy polskiej z osobą Napoleona. W 1799 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Republikanów Polskich w kraju. Nie wyraził zgody na utworzenie zależnego od Napoleona Królestwa Polskiego, które miało obejmować mniejsze terytorium niż Księstwo Warszawskie.
Miasto Kosciusko w Mississipi (fot. wikipedia.org)
Źródło: wb24.org/bliskopolski.pl
