„Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów!”– wołał ppor. Piotr Wysocki. 190 lat temu, 29 listopada 1830 r., w Warszawie rozpoczęło się Powstanie Listopadowe, największy polski zryw niepodległościowy w XIX.
Insurekcja skierowana była przeciwko Rosji i objęła ziemie Królestwa Polskiego – powstałego po Kongresie Wiedeńskim okrojonego państwa polskiego (z królem carem, konstytucją i armią) – a także część tzw. ziem zabranych: Litwy, Żmudzi i Wołynia. Trwała 10 miesięcy, w czasie których ok. 150 tys. Polaków stawiało opór największej potędze militarnej świata i odnosiło przejściowe, ale istotne sukcesy.
Marcin Zaleski, Cykl Listopadowy, Wzięcie Arsenału, 1830 (fot. wikipedia.org)
Do powstania doszło w wyniku pogarszającej się sytuacji politycznej w Królestwie Polskim. Carowie z roku na rok rządzili coraz bardziej autorytarnie, gwałcąc kolejne postanowienia konstytucji. W odpowiedzi powstawały tajne organizacje oporu, m.in. w 1828 r. sprzysiężenie w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty wojskowych, pod dowództwem Piotra Wysockiego, które doprowadziło do wystąpienia przeciw zaborcy.
Sygnałem do rozpoczęcia walk było podpalenie browaru na Solcu. Oddział podchorążych zaatakował wówczas Belweder, podejmując nieudaną próbę pojmania rezydującego w nim wielkiego księcia Konstantego, znienawidzonego wielkorządcy Królestwa. Wieczorem powstańcy zdobyli Arsenał, co umożliwiło uzbrojenie popierającej zryw ludności i w konsekwencji opanowanie rankiem 30 listopada Warszawy.
Chorągiew Za wolność naszą i waszą 1831 (fot. wikipedia.org)
Gdy 25 stycznia 1831 r. Sejm, po bezowocnych próbach rokowań polskiej delegacji w Petersburgu, podjął uchwałę o detronizacji cara Mikołaja I, oznaczającą zerwanie unii personalnej i ogłoszenie niepodległości, Rosja zareagowała wysłaniem korpusu interwencyjnego.
Zaczęła się wojna, w czasie której doszło do szeregu bitew, a największą i najkrwawszą była ta pod Olszynką Grochowską, gdy polscy żołnierze powstrzymali natarcie wroga na Warszawę. Do historii przeszły też zwycięskie walki pod Wawrem, Dębem Wielkim i Iganiami, jak i zakończona niepowodzeniem wrześniowa obrona stolicy.
Po utracie Warszawy armia polska prowadziła już jedynie działania o charakterze partyzanckim. Za datę zakończenia Powstania Listopadowego przyjęto 21 października 1831 r., gdy poddała się twierdza Zamość. Wraz z upadkiem insurekcji nastąpiło drastyczne ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego i rozpoczęły się prześladowania uczestników powstania.
Źródło: wb24/sejm.gov.pl
