103 lata temu, 12 października 1920 roku, proklamowano powstanie Litwy Środkowej jako formalnie suwerennego państwa ze stolicą w Wilnie. Uczynił to, na prośbę marszałka Józefa Piłsudskiego, gen. Lucjan Żeligowski. Przeprowadził on operację wojskową nazywaną “buntem Żeligowskiego”, której celem było przejęcie Wileńszczyzny z zamiarem późniejszego włączenia tych terenów do Polski.
W “buncie” zaaranżowanym przez marszałka Piłsudskiego brała udział 1 Dywizja Litewsko-Białoruska, złożona głównie z Polaków z Wileńszczyzny (w tym z terenów dzisiejszej Białorusi). Siły gen. Żeligowskiego podjęły marsz na Wilno 9 października rano z linii Gierwiszki – Koniuchy – Bieniakonie przy biernej postawie Litwinów – tylko w rejonie Jaszun doszło do starcia, w trakcie której oddziały polskie opanowały mosty na Mereczance, ponosząc dość dotkliwe straty.
Generał Lucjan Żeligowski
Żeligowski na czele swych żołnierzy w Wilnie, 1920 r.
Następnego dnia po drobnych potyczkach oddziały gen. Żeligowskiego wkroczyły do Wilna, z którego urzędy litewskie zawczasu się ewakuowały ostrzeliwane przez wileńskich cywilów. 12 października gen. Żeligowski proklamował powstanie Republiki Litwy Środkowej.
Terytorium Litwy Środkowej
„Ogółem więc Litwa środkowa na terytorium około 38 000 km. kw. Liczy 1 240 000 ludności, z czego na Polaków przypada 810 000, na Litwinów 115 000, na Białorusinów 120 000 i na innych (żydów) 190 000. Polacy stanowią zatem przeszło 66 proc., a z Białorusinami 76 proc., wobec 9 proc. Litwinów i 15 proc. żydów. Jest to kraj równie polski, jak Poznańskie. […] Czyż można przyłączyć do państwa kowieńskiego Grodno, w którem mieszka 23 Litwinów, albo powiat oszmiański, gdzie na 180 000 ludzi jest literalnie tylko 54 Litwinów? Nawet w Wilnie jest ich zaledwie 2000 na 128 000 ludności” – pisał w 1921 roku krakowski „Czas”.
Żeligowski nie chciał się ograniczać jedynie do Wileńszczyzny, ale również miał w planach odbicie Kowna. Choć nie osiągnął tego celu, uzyskał poparcie Ligi Narodów i zmusił Litwinów do podpisania traktatu, który zakończył konflikt między Litwą Środkową a Litwą Kowieńską.
Znaczki Litwy Środkowej z 1920 r.: znaczek z herbem Litwy Środkowej i znaczek litewski z nadrukiem „Środkowa Litwa Poczta” i herbem państwowym
Generał działał dalej, umacniając władzę w narodowościowo polskiej Wileńszczyźnie. Dekretem z października 1921 roku przyznał sobie i Tymczasowej Komisji Rządzącej władzę na Litwie Środkowej. Na początku roku następnego przeprowadzono wybory do Sejmu, który zebrał się 1 lutego 1922 roku.
Józef Piłsudski przyjmuje defiladę wojskową w Wilnie z okazji przyłączenia Wileńszczyzny do Polski, 18 kwietnia 1922
20 lutego, podczas 10. sesji Sejmu Litwy Środkowej, przyjęto „Uchwałę w przedmiocie przynależności państwowej Ziemi Wileńskiej”. 96 posłów opowiedziało się za wcieleniem Wileńszczyzny do Polski, podczas gdy 6 posłów wstrzymało się od głosu.
Uroczystość przyłączenia Wileńszczyzny do Polski w 1922 roku
W uchwale odwoływano się do zawartych w czasach świetności Królestwa Polskiego i I Rzeczpospolitej Unii Horodelskiej i Lubelskiej, a także Konstytucji 3 Maja, które to akty “ziemie nasze z Polską na mocy dobrowolnych umów w jedno połączyły”. Jednocześnie “zerwano węzły prawno-państwowe narzucone nam przemocą przez państwo rosyjskie” i “odmawiano Rosji prawa do ingerowania w sprawie Ziemi Wileńskiej”.
Wb24.org na podst. aan.gov.pl, wikipedia.org, historia.interia.pl
Fot. Wikimedia Commons
