Poeta i tłumacz dzieł Horacego, Tacyta, La Fontaine’a oraz Jana Jakuba Rousseau, znany również jako historyk, dramatopisarz oraz jedna z najważniejszych postaci polskiego oświecenia. Uchodził za twórcę na miarę Ignacego Krasickiego i był poetą nadwornym ostatniego króla Rzeczypospolitej. Jego “Historia narodu polskiego” przeszła do klasyki historiografii. Naruszewicz przyszedł na świat 20 października 1733 roku w Pińsku na Polesiu, czyli dokładnie 290 lat temu.
Adam Naruszewicz pochodził z zamożnej rodziny szlachty litewskiej. Pobierał naukę w kolegium jezuickim w Pińsku. Po przedwczesnej śmierci rodziców, w roku 1748, postanowił poświęcić się życiu zakonnemu. Tego samego roku rozpoczął studia w Lyonie. Kolejne 10 lat spędził we Francji, podczas których nasiąknął oświeceniowymi ideami.
Gmach kolegium jezuitów w Pińsku (fot. wikipedia.org)
Po powrocie do kraju podjął pracę jako wykładowca łaciny, gramatyki, poetyki i retoryki na Akademii Wileńskiej. Zdolności intelektualne Naruszewicza zostały szybko zauważone i docenione przez wpływowych przywódców tzw. Familii Czartoryskich. Dzięki ich wsparciu, Naruszewicz doszedł do znacznego wpływu na polskie życie publiczne w latach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król popierał program polityczny Familii Czartoryskich i starał się przeprowadzić reformy w Rzeczpospolitej.
Akademia Wileńska (fot. poznajwilno.pl)
Jako zwolennik Stanisława Augusta Poniatowskiego wniósł duży wkład w obrady Sejmu Wielkiego, pośrednicząc między królem a Hugonem Kołłątajem. Pełnił wiele funkcji publicznych. Był m.in. sekretarzem Rady Nieustającej. Orędownik Konstytucji 3 Maja.
Adam Naruszewicz (fot. Archiwum Ilustracji PWN)
Na zlecenie króla pracował nad „Historią narodu polskiego”. W twórczości nawiązywał do tradycji renesansu i baroku, wprowadził do języka poetyckiego dosadne elementy mowy potocznej. Styl jego wierszy jest silnie zindywidualizowany i dynamiczny. Poeta chętnie posługiwał się inwersją, antytezą i paradoksem, ponadto skrajnościami, a nawet inwektywami. Nie przestrzegał klasycystycznej zasady czystości gatunku, wprowadzając np. do sielanek elementy satyry. W jego twórczości dominuje tematyka obywatelska, dlatego też ma ona w dużej mierze charakter okolicznościowy. Był gorącym głosicielem oświeceniowych ideałów życia społecznego.
fot. polona.pl
W latach 1771–1777 redagował „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, które wywarły ogromny wpływ na młodsze pokolenie poetów. Historycy literatury uważają nawet, że stworzył własną, chociaż nieformalną, szkołę poetycką, do której zaliczają m.in. Tomasza Kajetana Węgierskiego i Franciszka Zabłockiego.
fot. polona.pl
Pisał ody, satyry, sielanki, bajki, epigramaty, a także tragedie. Jego najbardziej znane utwory, to: Balon (przez długie lata przypisywany Stanisławowi Trembeckiemu), Chudy literat, Fircyk, Wiek zepsuty, Reduty, Równość po śmierci. Tłumaczył Horacego, Tacyta i Sarbiewskiego, ale także La Fontaine’a oraz Rousseau. W roku 1778 Franciszek Bohomolec zebrał i wydał w czterech tomach jego Dzieła.
Wnętrze katedry w Janowie Podlaskim. Po prawej widoczny nagrobek Adama Naruszewicza (fot. wikipedia.org)
Naruszewicz wycofał się z życia publicznego, gdy król Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. Osiadł w Janowie Podlaskim, gdzie zmarł. Na nagrobku w podziemiach kolegiaty św. Trójcy, zgodnie z wolą zmarłego poety, widnieje napis: „Cor meum et caro mea requiescit in spe” (Serce moje i ciało moje spoczywa w nadziei).
Oprac. bn.org.pl, blog.polona.pl, polskieradio.pl
