Dziś mija 32. rocznica podpisania porozumienia białowieskiego, które formalnie zakończyło istnienie Związku Sowieckiego. W rezydencji władz sowieckich, w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej, dokument ten podpisali: prezydent Rosji Borys Jelcyn, prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi Stanisław Szuszkiewicz. W umowie z 8 grudnia 1991 roku stwierdzono, że „Związek Sowiecki jako rzeczywistość geopolityczna i podmiot prawa międzynarodowego przestaje istnieć”.
W 1991 r. Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich znajdował się w dramatycznie głębokim kryzysie ekonomicznym. 24 sierpnia 1991 r. deklarację niepodległości uchwaliła Rada Najwyższa Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, a 25 sierpnia 1991 r. Rada Najwyższa Białoruskiej SRS. Borys Jelcyn, pełniący urząd prezydenta Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Sowieckiej, a zarazem będący liderem obozu demokratycznego, toczył nieformalną walkę o Kreml z prezydentem Związku Sowieckiego Michaiłem Gorbaczowem. Ponieważ Borys Jelcyn nie mógł formalnie usunąć urzędującego prezydenta, postanowił zlikwidować państwo, któremu ten prezydent przewodził.
Pałacyk w Wiskulach – miejsce podpisania dekretu o rozwiązaniu ZSRR (fot. wikimedia commons)
Nastąpiło to w dniach 7-8 grudnia 1991 r. podczas spotkania w rezydencji rządowej w Wiskulach w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. W spotkaniu brali udział: Borys Jelcyn, Leonid Krawczuk i Stanisław Szuszkiewicz. Spotkanie w Białowieży miało pierwotnie służyć rozwiązaniu doraźnych problemów z dostawami rosyjskiego gazu i ropy naftowej na Białoruś i Ukrainę. Rozmowy z czasem objęły szerszą tematykę, a przywódcy doszli do wniosku, że „jedyną decyzją, jaką mogą podjąć, jest rozwiązanie ZSRR” – wspominał Stanisław Szuszkiewicz, ówczesny przywódca Białorusi. „Gdy podpisywaliśmy porozumienia białowieskie, Związek Sowiecki już nie istniał. Wydarzenia 8 grudnia były tylko konstatacją tego faktu” – nadmieniał Szuszkiewicz.
Podpisywanie porozumienia w Wiskulach, 8 grudnia 1991 (fot. wikimedia commons)
Na podstawie podpisanego dokumentu w miejsce Związku Sowieckiego powołano Wspólnotę Niepodległych Państw. Następnie sygnatariusze umowy zadbali o szybkie ratyfikowanie porozumienia białowieskiego. 10 grudnia umowę ratyfikowały ukraiński i białoruski parlament narodowy, a 12 grudnia parlament rosyjski. 13 grudnia chęć przystąpienia do WNP zgłosiły republiki azjatyckie ZSRS: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. 21 grudnia na konferencji w kazachskiej Ałma-Acie podpisano specjalny protokół dotyczący celów i zasad Wspólnoty Niepodległych Państw.
Michaił Gorbaczow ustąpił ze stanowiska prezydenta ZSRS wieczorem 25 grudnia. Chwilę potem na Kremlu opuszczono czerwoną flagę. Był to formalny i definitywny koniec Związku Sowieckiego, który – gdyby przetrwał – obchodziłby w tym roku setną rocznicę powstania.
Źródło: IPN
