364 lata temu, pod Połonką niedaleko Słonima, wojska Rzeczypospolitej pod dowództwem Stefana Czarnieckiego i Pawła Jana Sapiehy odniosły spektakularne zwycięstwo nad armią rosyjską dowodzoną przez Iwana Chowańskiego. Kluczową rolę w tej bitwie odegrała polska husaria, której szarża okazała się nie do powstrzymania przez wrogą piechotę.
Tło historyczne
Zimowa kontrofensywa wojsk polskich i litewskich w 1655 r. nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Wiosną Moskale ruszyli na zachód, zajmując i plądrując Wilno (sierpień 1655 r.) oraz docierając z Kozakami do Lublina (październik 1655 r.). Równoczesne postępy Szwedów zaniepokoiły cara Aleksego I, który 9 września 1655 r. ogłosił się władcą Litwy i ziem ruskich Korony. 17 maja 1656 r. Moskwa wypowiedziała wojnę Szwecji, ruszając na Inflanty, co pozwoliło Polakom i Litwinom skupić się na Szwedach.
Wojna polsko-rosyjska (1654–1667)
W latach 1655-1660 dochodziło do licznych dramatycznych wydarzeń i zmian sojuszy. Oprócz Kozaków, Moskali i Szwedów, w walkach na terytorium Rzeczypospolitej uczestniczyli Tatarzy, Prusacy, Siedmiogrodzianie i Austriacy. 3 maja 1660 r. podpisano w Oliwie traktat pokojowy ze Szwecją, co pozwoliło skierować siły litewskie i polskie przeciwko wojskom Aleksego I, wciąż okupującym znaczną część Rzeczypospolitej.
Żołnierze polscy 1633–1668 (autor: Jan Matejko)
Rok 1660 nazywany jest przez polskich historyków szczęśliwym, gdyż oprócz zakończenia wojny ze Szwedami, dzięki serii zwycięstw nad Moskalami udało się wyzwolić znaczną część Litwy i południowo-wschodnie ziemie Korony. Jedną z kluczowych batalii była bitwa pod Połonką.
Miejsce bitwy na mapie Białorusi (źródło: history-belarus.com)
Przebieg bitwy
28 czerwca polska straż przednia napotkała armię rosyjską pod Połonką. Polacy zajęli pozycje obronne wzdłuż rzeki Połonka. Rosyjski atak na groblę został odparty przez husarię. Kolejny atak Rosjan przez rzekę na oddziały litewskie również zakończył się niepowodzeniem. W tym czasie żołnierze Czarnieckiego opanowali groblę.
Czarniecki podczas wojny polsko-rosyjskiej (autor: January Suchodolski)
Rozpoczął się frontalny atak wojsk polsko-litewskich. Polska jazda obeszła lewe skrzydło Rosjan, atakując ich od tyłu, co spowodowało załamanie szyków rosyjskich. Rosyjska jazda rzuciła się do ucieczki, a litewska pogoń doprowadziła do jej rozproszenia. Chorąży orszański Samuel Kmicic ścigał Rosjan przez 60 kilometrów. Pogoni zdołał ujść „dwa razy w łeb cięty” ranny dowódca sił moskiewskich Iwan Chowański. Osamotniona rosyjska piechota stawiła opór, ale Polacy i Litwini skoncentrowali wokół niej swoje działa, zadając Rosjanom straszliwe straty. Atak konnicy Czarnieckiego dokończył dzieła.
Znaczenie bitwy
Bitwa pod Połonką ukazała skuteczność husarii, która nawet bez użycia kopii, ale w sprzyjających warunkach – potrafiła rozbić żołnierzy z pikami.
Zdaniem hetmana Sapiehy:
[…] zamieszała husaria z kopiami piechotę, i tak szczęśliwie sprawiła się, iż żaden drzewca darmoć nie skruszył. Jam tego nie widział, ale godny wiary towarzysz powiada, iż sześciu na jednej kopiej widział Moskalów.
Hetman Paweł Jan Sapieha (źródło: history-belarus.com)
Ponadto, zademonstrowała niezwykłą skuteczność kopii husarskich, które mogły jednocześnie przebić nawet sześciu piechurów naraz!
Zwycięstwo pod Połonką było jednym z wielu sukcesów Rzeczypospolitej w szczęśliwym roku 1660, który zakończył wojnę ze Szwecją i uwolnił znaczną część Litwy i południowo-wschodniej Korony spod rosyjskiej okupacji.
W 1994 roku pod Połonką odsłonięty został kamień upamiętniający jedną z najważniejszych bitew w historii naszych narodów (fot. history-belarus.com)
Wb24.org na podst. książki Radosława Sikory „Niezwykłe bitwy i szarże husarii” oraz ckziumragowo.pl
