80 lat temu, w nocy z 6 na 7 lipca 1944 roku, oddziały wileńskiej i nowogródzkiej Armii Krajowej przystąpiły do operacji „Ostra Brama”. Akcja była próbą samodzielnego oswobodzenia Wilna spod okupacji niemieckiej przez Polaków oraz – zgodnie z założeniami planu „Burza” – wystąpienie wobec nadciągającej Armii Czerwonej w roli „gospodarza terenu”.

Plan operacji został opracowany w marcu 1944 roku w wileńskim sztabie Armii Krajowej. Zakładał on zajęcie miasta przez połączone siły wileńskiego i nowogródzkiego okręgu AK. Jej inicjatorem był cichociemny mjr Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”, dowódca Nadniemeńskiego Zgrupowania Okręgu Nowogródzkiego AK, zaś bezpośrednim dowódcą operacji był Komendant Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej, ppłk Aleksander Krzyżanowski ps. „Wilk”.

Maciej Kalenkiewicz “Kotwicz” (fot. ze zbiorów NAC)

Plan zakładał, że po rozpoczęciu akcji Niemcy opuszczą Wilno, ale na osobisty rozkaz Hitlera miasto zostało obsadzone przez liczący 17 tysięcy garnizon i zamienione w tzw. strefę ufortyfikowaną.

Ilustracja

Aleksander Krzyżanowski “Wilk”

Operacja „Ostra Brama” trwała od 7 do 13 lipca 1944 r. W bezpośrednich walkach o Wilno oraz w zewnętrznych atakach na linie komunikacyjne i pojedyncze oddziały Wehrmachtu uczestniczyło ponad 12,5 tys. żołnierzy polskiego podziemia.

undefined

Walki o wyzwolenie Wilna. Patrol żołnierzy Armii Krajowej i radzieckich na ulicy Wielkiej (fot. wikipedia.org)

7 lipca wieczorem miasto zaczęli szturmować Sowieci. Oddziały garnizonu konspiracyjnego AK w Wilnie, które wobec spóźnionego dotarcia rozkazów rozpoczęły atak z kilkugodzinnym opóźnieniem, opanowały własnymi siłami prawobrzeżną część miasta i, współdziałając z jednostkami sowieckimi, atakowały część lewobrzeżną. Wilno zdobyto 13 lipca. Tego dnia na Górze Zamkowej zatknięto polską flagę, która po południu została zastąpiona przez Rosjan flagą sowiecką.

undefined

Wilno w 1944 roku

Mimo współdziałania oddziałów AK z Armią Czerwoną, Sowieci podstępnie aresztowali komendanta okręgu „Wilka” wraz z licznymi oficerami. Oddziały akowskie próbowały uniknąć obławy, ruszając do pobliskiej Puszczy Rudnickiej. Po dwóch dniach znalazły się jednak w okrążeniu. Sowieci internowali niespełna 6000 żołnierzy. Internowani w większości zostali wywiezieni do Kaługi, gdzie przez kilka lat służyli w batalionach roboczych Armii Czerwonej, wyrąbując lasy. Oficerów aresztowano, osądzono i wywieziono do Riazania.

undefined

Tablica pamiątkowa ku czci gen. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” oraz jego podkomendnych z AK (bazylika św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu)

Operacja “Ostra Brama” miała charakter lokalnego powstania przeciwko Niemcom, które o miesiąc poprzedziło wybuch Powstania Warszawskiego. Zdobyciem Wilna Armia Krajowa chciała udokumentować Stalinowi i całemu światu polskość Kresów Północno-Wschodnich. Przebieg operacji stanowił pierwszy istotny sygnał, że współpraca wojskowa z Sowietami ma charakter jedynie instrumentalny.

Uroczystości w 78. rocznicę operacji „Ostra Brama” – Wilno (fot. Katarzyna Pronobis/IPN)

Główne obchody rocznicy operacji „Ostra Brama” odbywają się co roku na Wileńszczyźnie, których zakończeniem jest Wiec Pamięci w podwileńskiej wsi Krawczuny – miejscu ostatniej bitwy o wyzwolenie miasta nad Wilią

Na podst. IPN, wikipedia.org, muzeum1939.pl

Grafika: IPN

🇵🇱 Polskie media odgrywają ważną rolę w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków na Białorusi. Abyśmy mogli kontynuować naszą misję, potrzebujemy Państwa wsparcia. Dlatego bardzo prosimy o darowizny: https://pomagam.pl/ehhc37

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Wysyłam
Ocena czytelników
5 (1 vote)