105 lat temu, 28 sierpnia 1919 roku, Kombinowana Dywizja Wojsk Wielkopolskich zajęła twierdzę w Bobrujsku, która stała się strategicznym punktem na „dalszych” Kresach odradzającej się Rzeczypospolitej. Mimo wielu sukcesów bojowych, polska obecność na tych ziemiach zakończyła się w lipcu 1920 roku odwrotem przed bolszewicką ofensywą.
Twierdza, wybudowana w trzeciej dekadzie XIX wieku, była pierwotnie jedną z najnowocześniejszych fortyfikacji poligonalnych. Jednak postęp techniczny sprawił, że jej znaczenie obronne zmalało już w połowie XIX wieku. Podczas I wojny światowej służyła jako zaplecze logistyczne i miejsce formowania jednostek frontowych. W lutym 1918 roku została zajęta przez I Korpus Polski pod dowództwem generała Józefa Dowbora-Muśnickiego, który uczynił z Bobrujska tymczasową „stolicę” tzw. „Rzeczpospolitej Bobrujskiej”. Twór ten, choć istniał tylko przez kilka miesięcy, stał się symbolem polskiej obecności na „dalszych” Kresach.
Gen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji (1918)
Twierdza Bobrujsk – widok z lotu ptaka (fot. nac.gov.pl)
Brama wiodąca do twierdzy Bobrujsk udekorowana z okazji święta 3 Maja w 1918 r. (fot. nac.gov.pl)
„Rzeczpospolita Bobrujska” – mapka z książki gen. Dowbora pt. Krótki szkic do historii I-go Polskiego Korpusu (fot. przystanekhistoria.pl)
Mimo przestarzałości, Bobrujsk oferował bezpieczne schronienie polskim wojskom, umożliwiając im skuteczne operacje na przedpolach twierdzy. Budynki koszarowe zapewniały żołnierzom wytchnienie i możliwość gromadzenia zapasów. Decyzja o wysłaniu Wojsk Wielkopolskich nad Berezynę była więc posunięciem taktycznym, które pozwoliło przez rok utrzymać kilkudziesięciokilometrowy odcinek frontu i blokować bolszewickie natarcie w rejonie tzw. bramy smoleńskiej.
Gen. Daniel Konarzewski w sztabie 3 pułku strzelców wielkopolskich w czasie ofensywy na Bobrujsk w sierpniu 1919 (fot. wbc.poznan.pl)
14 Dywizja Piechoty – 1 Dywizja Strzelców Wlkp. – w wojnie i pokoju (fot. wikipedia.org)
Życie w Bobrujsku pod polską administracją rozwijało się dynamicznie. Miasto, choć otoczone wojenną rzeczywistością, zachowało swój polski charakter. W październiku 1919 roku działało tam 13 polskich organizacji, m.in. Komitet Polski Społeczny, Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego, Koło Polek, Komitet Obrony Kresów, Rada Szkolna, Macierz Szkolna, Kooperatywa Polska Katolicka, Straż Kresowa. Administracja cywilna obejmowała cztery rejony, 16 gmin i 466 sołectw. Mimo trudności, życie wracało do normalności – kursowały pociągi, rozwijał się handel, a na targach i w kościołach znów można było usłyszeć język polski.
Przedstawiciele władz miejskich Bobrujska dziękujący gen. Konarzewskiemu za wyzwolenie miasta z rąk bolszewickich (fot. Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie)
Jednak bolszewicy nie zamierzali pozostawić Bobrujska w polskich rękach na długo. Latem 1920 roku, po dziesięciu miesiącach polskich rządów, ofensywa bolszewicka zmusiła polskie wojska do odwrotu. Choć ostateczne odparcie wroga w sierpniu 1920 roku i przesunięcie frontu poza granice drugiego rozbioru Polski dawało nadzieję, traktat ryski z 1921 roku przypieczętował utratę tych terenów na rzecz Związku Radzieckiego.
Twierdza Bobrujsk w 2012 r. (fot. wikipedia.org)
Dziś relikty twierdzy w Bobrujsku, położone na terenie Białorusi, są dostępne dla zwiedzających. Niestety, kopiec – pomnik poległych w walkach o niepodległość Polski, usypany w 1918 roku, nie zachował się do naszych czasów.
Władysław Boradyn
Zdjęcie główne: NAC/27grudnia.pl
Przeczytaj również:
Kresowa epopeja I Korpusu Polskiego gen. Dowbora-Muśnickiego
Polskie media odgrywają ważną rolę w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków na Białorusi. Niestety, z powodu ciągłego niedofinansowania dalsze funkcjonowanie portalu jest poważnie zagrożone. Abyśmy mogli kontynuować naszą misję, potrzebujemy Państwa wsparcia.
