421 lat temu, 20 listopada 1603 roku, w Łosośnej pod Grodnem zmarł Krzysztof Radziwiłł – jeden z najwybitniejszych dowódców wojskowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów XVI wieku. Jego brawurowe działania zaczepne podczas wojny z Moskwą o Inflanty przyniosły mu przydomek ,,Pioruna”.
Początki kariery wojskowej
Krzysztof Radziwiłł był synem Katarzyny Tomickiej oraz wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła zwanego Rudym. Swoje pierwsze szlify wojskowe zdobył w trakcie odpierania najazdu moskiewskiego na Litwę w 1564 r. W 1572 roku został hetmanem polnym litewskim, co otworzyło przed nim drogę do dalszych sukcesów militarnych.
Stefan Batory pod Pskowem, obraz Jana Matejki (źródło: zamek-krolewski.pl)
Wojna z Moskwą o Inflanty
Za panowania króla Stefana Batorego Krzysztof Radziwiłł odegrał kluczową rolę w wojnie o Inflanty z Moskwą. W 1580 roku był członkiem straży przedniej armii królewskiej maszerującej na Wielkie Łuki. Prawdziwą sławę przyniosła mu jednak kampania pskowska w latach 1581–1582. Dowodząc zagonem kawaleryjskim liczącym około 4 tysięcy żołnierzy, przebył około 1300 kilometrów w głąb terytorium przeciwnika. Niszczył zaplecze wroga, rozbijał mniejsze oddziały i zaskoczył samego cara Iwana IV Groźnego w okolicach Staricy, zagrażając nawet jego życiu.
Książka Franciszka Gradowskiego “Wyprawa moskiewska najjaśniejszego księcia pana Krzysztofa Radziwiłła”, opublikowana w Wilnie w 1582 roku, opisuje bitwę pod Ułą oraz marsz Krzysztofa Radziwiłła na Moskwę w 1581 roku (fot. vle.lt)
Brawurowy rajd Radziwiłła był opiewany w literaturze tamtego okresu. Jan Kochanowski uwiecznił ten epizod w poemacie “Jezda do Moskwy”, a Andrzej Rymsza szczegółowo opisał jego dokonania w “Dziesięcioletniej powieści wojennych spraw…”. Skuteczność działań Krzysztofa Radziwiłła przyczyniły się do zawarcia rozejmu w Jamie Zapolskim, kończącego wojnę na korzystnych dla Rzeczypospolitej warunkach.
Kariera polityczna
W uznaniu zasług, w 1584 roku otrzymał tytuł wojewody wileńskiego oraz podkanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1589 roku został mianowany hetmanem wielkim litewskim, co było ukoronowaniem jego kariery wojskowej.
Wyobrażenie z 1860 roku autorstwa Wojciecha Gersona (źródło: Muzeum Sztuki Litwy)
Po śmierci Stefana Batorego Krzysztof Radziwiłł opowiadał się za wyborem cara Fiodora II na tron polski, dążąc do unii personalnej z Moskwą. Plany te nie zostały zrealizowane, a relacje z nowym królem, Zygmuntem III Wazą, układały się nie najlepiej. Król, obawiając się rosnącej potęgi hetmana, wspierał jego politycznych przeciwników, zwłaszcza ród Chodkiewiczów.
Epitafium z Nieświeża (fot. PAN)
Wojna ze Szwecją i ostatnie lata
W latach 1600–1611 Krzysztof Radziwiłł uczestniczył w wojnie ze Szwecją o Inflanty. 23 czerwca 1601 roku odniósł zwycięstwo w bitwie pod Kokenhausen, pokonując armię Carla Carlssona Gyllenhielma. Było to jedno z pierwszych polskich zwycięstw w tym konflikcie, choć nie zdołało powstrzymać Szwedów przed opanowaniem większości Inflant. Po przybyciu odsieczy wojsk koronnych pod dowództwem hetmana Jana Zamoyskiego, Radziwiłł złożył dowództwo i powrócił do swoich dóbr na Litwie. Była to jego ostatnia wielka kampania wojskowa.
Krzysztof Radziwiłł zmarł w 1603 roku. Jako wybitny dowódca i obrońca kalwinizmu na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, został pochowany w metalowej trumnie w kościele ewangelicko-augsburskim w Kiejdanach.
Grób Krzysztofa Radziwiłła w kościele ewangelicko-reformowanym w Kiejdanach (fot. wikipedia.org)
Zbroja “Pioruna”
W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się przypisywana Krzysztofowi Radziwiłłowi zbroja folgowa, ważąca aż 47 kilogramów. Jest to największa i najcięższa zbroja w zbiorach muzeum. Wykonana w całości ze stalowych pasów blachy, tzw. folg, połączonych nitami mosiężnymi. Na przyłbicy wybito dodatkowe otwory wentylacyjne w podbródku i z tyłu hełmu. Dodatkowe wzmocnienie tylnej lewej części hełmu sugeruje naprawę po uszkodzeniach bitewnych.
Zbroja Krzysztofa Radziwiłła (fot. Muzeum Wojska Polskiego/Arek Uriasz)
Kresowiak
Polskie media odgrywają ważną rolę w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków na Białorusi. Niestety, z powodu ciągłego niedofinansowania dalsze funkcjonowanie portalu jest poważnie zagrożone. Abyśmy mogli kontynuować naszą misję, potrzebujemy Państwa wsparcia.
