160 lat temu, 26 listopada 1864 roku, zmarł Teodor Narbutt – wybitny polski historyk, badacz dziejów Litwy, archeolog oraz inżynier wojskowości w stopniu kapitana. Teodor był ojcem Ludwika Narbutta, jednego z najważniejszych dowódców Powstania Styczniowego na Litwie. Historyk spoczywa w miejscowości Nacza na terenie dzisiejszej Białorusi.
Teodor Ostyk-Narbutt urodził się w rodzinnym majątku Szawry, położonym w powiecie lidzkim, obecnie w rejonie werenowskim obwodu grodzieńskiego. W 1803 roku ukończył Wydział Matematyczno-Inżynieryjny Uniwersytetu Wileńskiego. Następnie wyjechał do Petersburga, gdzie służył jako inżynier wojskowy. Brał udział w walkach pod Tylżą i Ostrołęką w 1807 roku, podczas których został ranny. W 1812 roku został zwolniony ze służby wojskowej i powrócił do majątku w Szawrach. Tam poświęcił się unowocześnianiu rolnictwa oraz badaniom historycznym.
Teodor Narbutt
W 1831 roku został aresztowany pod zarzutem napisania antyrosyjskiego paszkwilu. Mimo to kontynuował działalność naukową i społeczną. W latach 1846–1852 zaprojektował i wybudował kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Ejszyszkach.
Teodor Narbutt aktywnie wspierał powstańców styczniowych. Za jego zgodą i przy wsparciu żony, w Szawrach gromadzono broń, a dwór stał się schronieniem dla powstańców. Zdaniem niektórych białoruskich historyków, w tamtym czasie jego dwór stał się siedzibą sztabu powstańczego ziemi lidzkiej.
Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Ejszyszkach (fot. Rimantas Lazdynas/wikipedia.org)
Śmierć syna i upadek powstania były dla Teodora Narbutta źródłem ogromnego bólu i cierpienia. Po klęsce represje dotknęły również jego oraz żonę Krystynę, których skazano na zesłanie na Syberię pod zarzutem „złego wychowania dzieci”. Wyroku nie wykonano ze względu na jego stan zdrowia. Zmarł 26 listopada 1864 roku w Wilnie i został pochowany przy kościele parafialnym w Naczy (obecnie w rejonie werenowskim na Białorusi), w posiadłości Macieja Wołłk-Karaczewskiego.
Grób Teodora Narbutta w Naczy na Białorusi (fot. Robert Wielgórski/wikipedia.org)
Teodor Narbutt prowadził intensywne badania historyczne dotyczące Litwy oraz prace archeologiczne. Publikował artykuły w takich czasopismach jak “Atheneum”, “Biblioteka Warszawska” i “Tygodnik Petersburski”. Jego prace opierały się często na legendach, co spotykało się z krytyką środowiska naukowego.
“Dzieje narodu litewskiego” Teodora Narbutta (źródło: onebid.pl)
Zarzucano mu również fałszowanie źródeł historycznych, m.in. w przypadku tzw. rękopisu raduńskiego, datowanego przez niego na 1488 rok, w którym wywodził dynastię Jagiellonów od mitycznego Ja Gellona. Jest także autorem “Dziennika poselstwa Krzyżaków do księcia Witolda”.
Kresowiak
