130 lat temu (1894) “Zielnik” Elizy Orzeszkowej zdobył złoty medal na Powszechnej Krajowej Wystawie we Lwowie. Składający się z 80 kart powleczonych różnokolorowym atlasem, album zawierał pięknie ułożone kompozycje z ziół i kwiatów pochodzących z nadniemeńskich łąk.
Na kartach zielnika pisarka umieściła 280 okazów roślin z nadniemeńskiej flory, każdą roślinę oznaczając nazwą w języku polskim, łacińskim oraz białoruskim ludowym, który artystka bardzo ceniła.
Karta tytułowa zielnika z podpisem Orzeszkowej i spisem miejscowości Grodzieńszczyzny (źródło: ze zbiorów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk)
Na pierwszej karcie albumu autorka umieściła napis w formie apelu do mieszkańców Lwowa o pomoc dla biednych i głodujących w Galicji: „Idźcie, kochane, nadniemeńskie kwiatki nad Pełtwię i proście tam ludzi możnych o kawałeczek chleba dla biednych i głodnych!”(Grodno, 1890).
Na drugiej karcie znajduje się dedykacja odautorska: „Dla siebie to robiłam; dziękuję tym, przez których tę moją robotę poświęcić mogę moim cierpiącym rodakom”.
Jedna z kart zielnika (źródło: ze zbiorów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk)
Album został zlicytowany z inicjatywy ówczesnego prezydenta Lwowa, a pieniądze z licytacji przekazane potrzebującym.
Po II wojnie światowej zielnik uznano za zaginiony i wpisano na listę strat wojennych. Odnaleziono go dopiero w 1966 roku i przekazano do Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie obecnie się znajduje.
Oprócz zielnika pisarka tworzyła też albumy kwiatowe z roślin suszonych, zawierające artystyczne kompozycje. Takie prace znajdują się m.in. w Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu, Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.
Portret Elizy Orzeszkowej, autor Kazimierz Pochwalski (źródło: pochwalski.edu.pl)
W jednym z listów do Zofii Mokrzeckiej z 1890 roku Orzeszkowa pisała:
„Zasuszamy kwiaty, liście, trawy w ten sposób, aby jak najmniej straciły swojej barwy, nie dbamy o zachowanie wypukłości, staramy się za to o ich spłaszczenie i wydelikacenie. Następnie naklejamy je na kolorowych kartonach i jedwabnych materiałach”.
Zielnik Orzeszkowej nie tylko dokumentuje florę nadniemeńskich terenów, ale także odzwierciedla jej głębokie zainteresowanie kulturą ludową i tradycyjnym ziołolecznictwem. Pisarka czerpała wiedzę od miejscowych zielarek, co znalazło odzwierciedlenie w jej twórczości literackiej oraz działalności etnograficznej.
Kresowiak
Polskie media odgrywają ważną rolę w utrzymaniu tożsamości narodowej Polaków na Białorusi. Niestety, z powodu ciągłego niedofinansowania dalsze funkcjonowanie portalu jest poważnie zagrożone. Abyśmy mogli kontynuować naszą misję, potrzebujemy Państwa wsparcia.
