287 lat temu, 3 stycznia 1738 roku, w Dokudowie koło Lidy urodził się Daniel Kazimierz Narbutt – polski pijar, wybitny pedagog i filozof. Narbutt odegrał istotną rolę w rozwoju polskiej edukacji i filozofii w okresie Oświecenia. Jako autor pierwszego polskiego podręcznika logiki przyczynił się do popularyzacji tej dziedziny w tamtym czasie. Jego działalność w Komisji Edukacji Narodowej oraz Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych miała znaczący wpływ na reformę systemu edukacji w Rzeczypospolitej.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej jako syn Kazimierza Narbutta, chorążego lidzkiego, i Marianny z domu Nowickich. Edukację rozpoczął u pijarów w Szczuczynie, gdzie w 1755 roku wstąpił do zakonu, przyjmując imię zakonne Kazimierz. Nowicjat odbył w Lubieszowie, a następnie studiował filozofię w Dąbrowicy. Od 1759 roku kontynuował naukę na wileńskiej uczelni, studiując filozofię i matematykę pod kierunkiem M. Dogiela. Po czteroletnich studiach w Rzymie, 6 czerwca 1761 roku przyjął tam święcenia kapłańskie.
Budynek Kolegium Pijarów w Szczuczynie na Białorusi (fot. fgb.by)
Po powrocie do Polski nauczał historii, wymowy i języka francuskiego w Dąbrowicy, pełniąc funkcję prefekta. Później przeniósł się do Wilna, gdzie wykładał filozofię w tamtejszym Collegium Nobilium. Był także guwernerem synów podskarbiego wielkiego litewskiego, Michała Brzostowskiego, z którymi przebywał do 1774 roku w Paryżu. Po powrocie do Polski zamieszkał u kanclerza wielkiego litewskiego, Michała Czartoryskiego. Następnie uzyskał doktorat praw w Krakowie, wystąpił z zakonu i otrzymał opactwo paradyskie.
Strona tytułowa “Logiki, czyli rozważania i rozsądzania rzeczy nauki” Kazimierza Narbutta. Pierwsze wydanie, Wilno 1769 (fot. pawet.net)
W latach 1775–1799 pełnił funkcję proboszcza w Radzyminie, współpracując z właścicielką miasta, księżną Eleonorą Czartoryską. Był aktywnym działaczem Komisji Edukacji Narodowej, przewodniczącym Wydziału do Spraw Szkół i Ksiąg Elementarnych. W 1793 roku otrzymał Order Świętego Stanisława. Król Stanisław August Poniatowski planował mianować go pierwszym biskupem diecezji grodzieńskiej, jednak z powodu rozbiorów Polski diecezja nie powstała.
Daniel Kazimierz Narbutt
Narbutt jest autorem pierwszego polskiego podręcznika logiki pt. “Logika, czyli rozważania i rozsądzania rzeczy nauka, według której każdy ma we wszystkim prawdy dochodzić i strzec się fałszu”, wydanego w Wilnie w 1769 roku. Podręcznik ten doczekał się kilku wydań, m.in. w 1775, 1782 i 1791 roku. Ponadto przetłumaczył na język polski dzieło Fryderyka II “Nauka żołnierska króla pruskiego dla jego generałów dana”, wydane w Wilnie w 1771 roku.
Zmarł 17 marca 1807 roku w Radziwoniszkach koło Lidy.
Opracował Edward Szymkiewicz
