225 lat temu, 9 stycznia 1800 roku, w Brzostowicy Wielkiej na Grodzieńszczyźnie urodził się Józef Kowalewski – polski orientalista, badacz zasłużony dla rozwoju światowej mongolistyki, ałtaistyki i buddyzmu w tym tybetańskiego.
Młode lata
Na Uniwersytecie w Wilnie Kowalewski studiował filologię klasyczną na Wydziale Literatury i Sztuk Wyzwolonych. W tym okresie wstąpił do tajnego Towarzystwa Filomatów, gdzie zaprzyjaźnił się z wieloma wybitnymi postaciami, m.in. Adamem Mickiewiczem, Janem Czeczotem i Tomaszem Zanem. Mickiewicz wspomina Kowalewskiego w jednym ze swoich wierszy zatytułowanym „Jamby”.
Rynek w Brzostowicy Wielkiej w XIX wieku (źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie)
Jesienią 1823 roku Kowalewski, podobnie jak inni filomaci i filareci, został aresztowany za działalność patriotyczną. Choć szybko zwolniono go z więzienia, został skazany na zesłanie do Rosji. Trafił do Kazania, gdzie podjął studia nad językami orientalnymi, takimi jak arabski, perski i tatarski.
Podróż badawcza na Wschód
W maju 1828 roku Kowalewski wyruszył wraz z Aleksandrem Popowem na czteroletni wyjazd badawczy na Wschód. Ważnym punktem ich podróży był Irkuck, gdzie nauczycielem języka mongolskiego został Aleksander Igumnow – gubernialny tłumacz i autor gramatyki mongolskiej. W marcu 1829 roku Kowalewski i Popow wyruszyli do Kraju Zabajkalskiego, gdzie odwiedzali klasztory buddyjskie oraz osady Buriatów, zgłębiając język i kulturę.
Podczas podróży Kowalewski prowadził dzienniki, które częściowo zachowały się do naszych czasów. Po powrocie do Irkucka wiosną 1830 roku został sekretarzem delegacji rosyjskiej, wysłanej do Pekinu z dwunastą misją prawosławną. Po drodze spotkał misjonarzy angielskich, z którymi omawiał projekt swojej gramatyki języka mongolskiego.
Józef Kowalewski
Droga na szczyt kariery
Po powrocie do Kazania w 1833 roku Kowalewski przekazał Bibliotece Uniwersytetu w Kazaniu cenne rękopisy i ksylografy obejmujące 189 pozycji. W tym samym roku zdał w Petersburgu egzamin z języka mongolskiego przed wybitnym orientalistą I. J. Schmidtem.
Kowalewski szybko piął się po szczeblach kariery akademickiej. W 1833 roku mianowano go profesorem-adjunktem filologii mongolskiej, rok później profesorem nadzwyczajnym, a w 1837 roku profesorem zwyczajnym. Jego prace przyczyniły się do nadania mongolistyce wymiaru akademickiego.
W 1836 roku Kowalewski opublikował dwutomowe dzieło pt. „Mongolska chrestomatia” – wybór tekstów mongolskich z rosyjskim komentarzem. W latach 1835–1837 napisał także „Kosmologię buddyjską”, która ukazała jego głęboką znajomość zagadnień buddyzmu na podstawie źródeł mongolskich i tybetańskich.
Mongolska chrestomatia Kowalewskiego (fot. onebid.pl)
Działalność naukowa w Warszawie
W 1862 roku Kowalewski otrzymał propozycję objęcia stanowiska profesora w Szkole Głównej w Warszawie. Powierzono mu wykłady z historii powszechnej, które jednak spotkały się z krytyką jako mało nowatorskie i niepoparte samodzielnymi badaniami.
Nie cieszył się sympatią Polaków za ugodową postawę wobec caratu. Zamieszkał w domu hrabiego Andrzeja Zamoyskiego przy Nowym Świecie, jednak mimo to jego kamienica została uznana za siedlisko oporu wobec caratu. Podczas powstania styczniowego mieszkanie zostało splądrowane przez władze carskie, a znaczna część księgozbioru uległa zniszczeniu.
Grób Józefa Kowalewskiego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (fot. wikipedia.org)
Józef Kowalewski zmarł 7 listopada 1878 roku. Jego prace i zbiory zachowały się w Uniwersytecie Wileńskim, Instytucie Rękopisów Orientalnych w Petersburgu oraz w Państwowym Archiwum Republiki Tatarstanu w Kazaniu.
Oprac na podst. onebid.pl
