Rzadkie egzemplarze Biblii, wydrukowanej w Brześciu nad Bugiem na koszt Mikołaja Radziwiłła Czarnego, znaleziono niedaleko Opola. Biblia Brzeska, nazywana również Radziwiłłowską, to pierwszy nowoczesny przekład Pisma Świętego na język polski.
Pod koniec 2024 roku na strychu domu w miejscowości Pokój, niedaleko Opola, odnaleziono dwa egzemplarze Biblii Brzeskiej. Księgi zostały wydane w 1563 roku dla protestantów w drukarni w Brześciu za fundusze kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, Mikołaja Radziwiłła Czarnego.
Mikołaj Radziwiłł Czarny
Dyrektor Archiwum Państwowego w Opolu, dr Sławomir Marchel, potwierdził, że są to oryginalne egzemplarze Biblii datowane na 1563 rok. Spośród około tysiąca wydanych egzemplarzy do naszych czasów zachowało się mniej niż 140.
Mural w Brześciu przedstawiający drukarnię, w której wydano słynną Biblię (fot. azarkinm.livejournal.com)
Pomnik Biblii Radziwiłłowskiej w Brześciu na Białorusi (fot. nashaniva.com)
Biblia Brzeska, zwana także Radziwiłłowską, to pierwszy nowoczesny przekład Pisma Świętego na język polski i jeden z pierwszych pełnych tłumaczeń Biblii w nowożytnej Europie. Jest to obszerny foliał zawierający przedmowy, komentarze oraz indeks rzeczowy. Kilka zachowanych egzemplarzy Biblii Radziwiłłowskiej znajduje się na Białorusi – w bibliotece Akademii Nauk w Mińsku, a także w Bibliotece Obwodowej w Brześciu i Muzeum Historii Brześcia.
Fragment strony dedykacyjnej Biblii Brzeskiej
Zdaniem specjalisty od literatury staropolskiej, prof. Dariusza Hemperka z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, obecność książek wydanych na terenie współczesnej Białorusi na Górnym Śląsku ma historyczne uzasadnienie.
“Biblia Brzeska jest pierwszym przekładem Pisma Świętego na język polski, służącym protestantom, posługującym się tym językiem. Musimy pamiętać, że osobista lektura Biblii jest dla ewangelików jednym z filarów wiary, a więc analfabetyzm był grzechem. Dla Polaków mieszkających na Górnym Śląsku (a więc poza granicami Pierwszej Rzeczypospolitej) i będących protestantami, “Biblia brzeska” była jedyną możliwością spełnienia tego warunku. Na dodatek była ona przetłumaczona piękną polszczyzną, a przy jej tworzeniu pracował zespół biblistów znających trzy języki święte; byli to nie tylko teolodzy dbający o wierność treści, ale i poeci, potrafiący oddać zarówno “literę”, jak i “ducha” oryginału” – powiedział profesor.
Jak twierdzi naukowiec, protestantyzm – zwłaszcza na Śląsku – umożliwił utrzymanie języka polskiego wśród “prostego ludu”. Na Śląsku przyczynili się do tego luteranie polskiego pochodzenia, którzy od XVI wieku odprawiali nabożeństwa w rodzimym języku, czytali Biblię Brzeską i śpiewali polskie pieśni religijne.
Imię „Jehowáh” w Exodus 6:3 w Biblii Brzeskiej
Biblia Brzeska była bardzo kosztowną książką. Jej wartość szacowano na równowartość rocznej pensji ówczesnego służącego. Najprawdopodobniej znalezione egzemplarze należały do polskich ewangelickich pastorów i były przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Wiadomo, że w XIX wieku w pobliżu miejsca, gdzie odnaleziono książki, działała protestancka szkoła, w której dzieci uczyły się w języku polskim. Możliwe, że znalezione egzemplarze Biblii Brzeskiej są jakoś związane z tą szkołą. Istnieje także hipoteza, że te starodruki mogły stanowić część księgozbioru książęcej biblioteki rodu von Wittenbergów, których pałac znajdował się w Pokoju. Jednak są to jedynie przypuszczenia, które wymagają dalszych badań.
Oba odnalezione egzemplarze zostały przewiezione do Katowic, gdzie poddano je dezynfekcji i pobrano próbki papieru do badań mikrobiologicznych. Księgi czeka teraz wielomiesięczna konserwacja i restauracja.
Źródło: wb24.org/nashaniva.com/radiozet.pl
