131 lat temu (1894) w Kalniku na Kijowszczyźnie urodził się Jarosław Iwaszkiewicz – wybitny poeta, prozaik, współtwórca grupy poetyckiej „Skamander”. Choć nazywano go „dworskim pisarzem”, był jednym z najważniejszych polskich twórców XX wieku. W czasie okupacji pomagał setkom ludzi, w tym Żydom, często ryzykując własne życie.
Pochodził z rodziny inteligenckiej o szlacheckich korzeniach. Po ukończeniu gimnazjum w Kijowie w 1912 roku, rozpoczął studia prawnicze na tamtejszym uniwersytecie. W tym okresie nawiązał przyjaźń z kompozytorem Karolem Szymanowskim, z którym podróżował po Sycylii i Afryce Północnej w 1914 roku. Ich współpraca zaowocowała m.in. librettem do opery “Król Roger”.
Jarosław Iwaszkiewicz w wieku 20 lat ze swoim psem, Nilsem, w 1914 roku (fot. Archiwum Muzeum Stawisko / FOTONOVA)
W 1918 roku Iwaszkiewicz przeniósł się do Warszawy, gdzie zadebiutował jako poeta w kawiarni literackiej “Pod Picadorem”. Wspólnie z Julianem Tuwimem i Antonim Słonimskim założył grupę poetycką Skamander w 1919 roku, która odegrała kluczową rolę w kształtowaniu nowoczesnej poezji polskiej. W latach 1922–1925 pełnił funkcję sekretarza marszałka Sejmu Macieja Rataja, a następnie pracował w dyplomacji, m.in. w Kopenhadze i Brukseli.
Podczas okupacji niemieckiej Iwaszkiewicz aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym podziemia. Jego dom w Stawisku stał się schronieniem dla wielu artystów i intelektualistów, a także miejscem ukrywania osób pochodzenia żydowskiego. Za tę działalność w 1988 roku został pośmiertnie uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Stanisław Ignacy Witkiewicz, portret Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów
Po wojnie Iwaszkiewicz kontynuował działalność literacką, publikując liczne tomy poezji, opowiadania, powieści oraz eseje. Jego najbardziej znane dzieła to m.in. “Brzezina”, “Panny z Wilka” oraz monumentalna powieść “Sława i chwała”, będąca panoramą życia polskiej inteligencji w pierwszej połowie XX wieku. Wiele z jego utworów doczekało się adaptacji filmowych, w tym “Panny z Wilka” w reżyserii Andrzeja Wajdy.
Scena z filmu Panny z Wilka w reżyserii Andrzeja Wajdy, 1979, na podstawie powieści Iwaszkiewicza (fot. imdb.com)
Iwaszkiewicz pełnił funkcję przewodniczącego Związku Literatów Polskich w latach 1945–1949 oraz 1959–1980. Był także redaktorem naczelnym miesięcznika “Twórczość”. Za swoją twórczość otrzymał liczne nagrody i odznaczenia, w tym Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
W 1922 roku poślubił Annę Lilpop, z którą miał dwie córki: Marię i Teresę. Ich dom w Stawisku, będący miejscem spotkań artystów i intelektualistów, obecnie funkcjonuje jako muzeum poświęcone życiu i twórczości Iwaszkiewicza.
Willa Iwaszkiewiczów w Stawisku (fot. Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland)
Jarosław Iwaszkiewicz zmarł 2 marca 1980 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie bogaty dorobek literacki i kulturowy, który nadal inspiruje kolejne pokolenia czytelników i twórców.
Opracował Edward Dębowski
Zdj. główne: L.FOGIEL / East News
