Eliza Orzeszkowa to jedna z najważniejszych pisarek polskiego pozytywizmu, znana przede wszystkim jako autorka „Nad Niemnem”. Jednak jej działalność nie ograniczała się jedynie do literatury – była również zaangażowana społecznie, a w latach 70. XIX wieku stała się inicjatorką wielkiego przedsięwzięcia księgarskiego, które miało szerzyć polską kulturę i oświatę na Wileńszczyźnie.
W 1878 roku, w porozumieniu z wileńskim literatem Wincentym Chełmińskim, Orzeszkowa założyła w Wilnie księgarnię i drukarnię. W celu uzyskania koncesji na prowadzenie działalności sprzedała swój rodzinny majątek w Milkowszczyźnie. Księgarnia, początkowo mieszcząca się przy ul. Dominikańskiej, a następnie przeniesiona na ul. Świętojańską, stała się ważnym ośrodkiem życia kulturalnego Wilna.
Budynek dawnej księgarni Orzeszkowej (fot. mojepodrozeliterackie.blogspot.com)
Orzeszkowa, choć na co dzień przebywała w Grodnie, regularnie odwiedzała Wilno, nadzorując rozwój firmy „Orzeszkowa i S-ka”. W jej księgarni można było kupić dzieła polskich pisarzy, w tym jej własne książki, publikacje Marii Konopnickiej czy Włodzimierza Spasowicza. W 1882 roku pisarka z powodzeniem wydała dwa polskojęzyczne kalendarze, co stanowiło przełamanie wcześniejszego zakazu władz carskich.
Tutaj Eliza Orzeszokowa zatrzymywała się kiedy przyjeżdżała z Grodna do Wilna co kilka tygodni doglądać swojej księgarni, ul. Bakszta 2 (fot. mojepodrozeliterackie.blogspot.com)
Działalność Orzeszkowej nie uszła jednak uwadze rosyjskich władz. Księgarnia stała się obiektem inwigilacji, a generał-gubernator Iwan Totleben w końcu doprowadził do jej zamknięcia. Orzeszkową objęto policyjnym nadzorem i nakazano jej powrót do Grodna.
Kresowiak
