162 lata temu, 14 marca 1863 roku, mieszkańcy Grodna podjęli próbę zdobycia miasta z rąk Rosjan. Aby wesprzeć działania powstańcze, postanowili uprowadzić pociąg ze stacji kolejowej w Grodnie i sprowadzić do miasta oddział Ludwika Narbutta, stacjonujący w Porzeczu.
Plan nie powiódł się – podczas zamieszania maszynista podstępnie odczepił lokomotywę od wagonów, pozostawiając na peronie uzbrojonych powstańców. W starciu z rosyjskimi żołnierzami kilku grodnian zostało rannych, a wielu aresztowano. Ostatecznie 25 uczestników buntu zesłano na Syberię.
Oto jak wydarzenia te opisane zostały w książce pt. „Bitwy i potyczki 1863-1864” autorstwa S. Zielińskiego:
„Dnia 14.3.1863 wieczorem Leon Kulczycki, b. kapitan moskiewski, później zawiadowca stacji w Grodnie, na czele kilkudziesięciu młodzieży grodzieńskiej zajął gotowy do wyjazdu pociąg na stacji grodzieńskiej, celem odjazdu do oddziału Narbuta, i wyruszył rzeczywiście w kierunku Porzecza, lecz tylko z jednym towarzyszem na lokomotywie, którą maszynista podstępnie odczepił od reszty wagonów. Rota stojąca na dworcu uderzyła na pozostałą młodzież, która straciwszy dwóch rannych i dwóch wziętych do niewoli na miejscu: Samulińskeigo i Tołłoczkę, rozpierzchła się po mieście i w ciągu nocy została prawie w komplecie wychwytana”.
Mimo porażki, część powstańców, w tym zawiadowca stacji Leon Kulczycki, dotarła do Porzecza, zabierając z kasy stacyjnej 10 tysięcy rubli, które przekazano na potrzeby powstania.
Wymarsz powstańców z Grodna (źródło: Biblioteka Narodowa, F.13772)
Zryw grodnian został upamiętniony na murze dworca kolejowego w Grodnie dębową rzeźbą, stworzoną przez artystę Władimira Pantelejewa. Na tablicy widniał napis w języku białoruskim (tłum. pol.):
“W tym miejscu, na Dworcu Kolejowym, 14 marca 1863 r. doszło do potyczki pomiędzy oddziałem grodzieńskiej powstańczej organizacji a wojskiem carskim.”
Po lewej – usunięte upamiętnienie powstańców styczniowych, po prawej – obecna tablica ku czci sowieckich konspiratorów (fot. t.me/hrodna1127)
Rzeźbę usunięto latem 2023 roku, a w jej miejscu umieszczono tablicę upamiętniającą sowieckich konspiratorów z czasów II wojny światowej.
Kresowiak
zdj. główne: el.pl
