Bronisław Bohaterewicz – bohater ziemi grodzieńskiej zamordowany w Katyniu

80 lat temu, w Katyniu, zginął gen. Bronisław Bohaterewicz – najstarszy polski generał zamordowany przez sowieckich oprawców w ramach tej zbrodni. Był jednym z inicjatorów Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej, która w obliczu zagrożenia ze strony Niemców jako jedna z pierwszych stanęła w obronie Grodzieńszczyzny przed bolszewikami.

Bronisław Bohaterewicz urodził się 26 lutego 1870 r. w Grandziczach nieopodal Grodna. Jego ojciec, Kazimierz, pochodził z tatarskiego rodu szlacheckiego herbu Ostoja lub Pomian. Jak przystało na bitnych Tatarów, których liczbę w guberni grodzieńskiej w 1861 r. oszacowano na prawie tysiąc osób, przedstawiciele tego rodu często uczestniczyli w działaniach prowadzonych przez wojsko polskie. Bronisław miał pięciu braci oraz jedną siostrę.

Już w wieku młodzieńczym, jako uczeń rosyjskojęzycznego gimnazjum w Grodnie, doświadczył represji za odmowę uczestnictwa w nabożeństwach cerkiewnych i zaangażowanie w działalność patriotyczną. Pomimo szykan, Bohaterewicz był zapalonym czytelnikiem polskiej literatury, co miało znaczący wpływ na jego późniejsze zdolności pisarskie. W 1889 roku rozpoczął służbę w armii rosyjskiej, a do 1893 roku, dzięki swoim umiejętnościom, ukończył Wileńską Szkołę Junkrów Piechoty, osiągając stopień kapitana. Mimo służby w rosyjskim mundurze Bohaterewicz aktywnie uczestniczył w patriotycznych zgromadzeniach, narażając swoją karierę i wolność. Bronisław, wspominając ten okres życia, pisał: „będąc oficerem rosyjskim w mundurze, bywałem na patriotycznych odczytach u Elizy Orzeszkowej, Aliny Wróblewskiej i [w] wielu domach patriotów polskich”.

W lipcu 1914 roku Bronisław Bohaterewicz awansował na majora i walczył pod Mariampolem oraz Górą Kalwarią. W sierpniu tegoż roku został ranny, a w listopadzie dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał do listopada 1918. Natychmiast po odzyskaniu wolności podjął się trudnego zadania organizacji Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej. 12 listopada 1918 roku dzięki jego zaangażowaniu utworzono również Radę Wojskową Ziemi Grodzieńskiej. To właśnie ta data została ustanowiona w II Rzeczypospolitej jako państwowe święto – Dzień Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej. Na temat okoliczności powstania tej organizacji interesująco pisał mjr Jerzy Dąbrowski w Zarysie historii wojennej 81-go Pułku Strzelców Grodzieńskich:

“Wieść o tym [powstaniu POW] przedostała się lotem błyskawicy na Kresy Wschodnie dawnej Rzeczypospolitej i żywym echem odbiła się też w zawsze wiernej Polsce ziemi grodzieńskiej. Serca i dłonie goręcej czujących obywateli tej ziemi porwały się do czynu. […] Z jednej bowiem strony Niemcy frymarczyły tą polską ziemią na rzecz Litwy, z drugiej zaś Rosja sowiecka wyciągała po nią swe chciwe ręce, tworząc w tym celu specjalne oddziały, np. „dywizję zachodnią”. Niebezpieczeństwo potęgował jeszcze fakt wejścia Niemców w porozumienie z dowództwem sowieckim, a mianowicie Niemcy w miarę wycofywania swych oddziałów okupacyjnych miały oddawać polskie tereny kresowe w ręce czerwonej armii rosyjskiej”.

Następnie dowodził batalionem w Pułku Strzelców Grodzieńskich. W grudniu 1919 roku objął dowództwo nad całym pułkiem i walczył w wojnie z bolszewikami, gdzie brał udział w wyprawie wileńskiej i bitwie warszawskiej. W połowie sierpnia 1920 r. dowodzony przez niego Pułk Strzelców Grodzieńskich odegrał ważną rolę przy odparciu wojsk Armii Czerwonej pod Radzyminem. W czerwcu 1920 zatwierdzono go na stopień podpułkownika. Później dowodził Brygadą Zapasową Wojsk Litwy Środkowej. W 1922 roku awansował na stopień pułkownika i objął dowództwo piechoty dywizyjnej, a w 1927 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go generałem brygady, po czym przeszedł w stan spoczynku. Po przejściu na emeryturę angażował się w działalność kombatancką i społeczną. Ze względów na swoje zdrowie postanowił osiąść w Druskiennikach, gdzie miał okazje spotykać się z Józefem Piłsudskim.

Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku generał Bronisław Bohaterewicz, został aresztowany przez NKWD i internowany do ZSRR. Przetrzymywany w obozach w Putywlu i Kozielsku, 7 kwietnia 1940 roku został wywieziony, a prawdopodobnie 9 kwietnia zamordowany w ramach zbrodni katyńskiej. Jego ciało zidentyfikowano podczas ekshumacji w 1943 roku.

Pisarz Ferdynand Goetel wspominał odkrycie zwłok gen. Bohaterewicza, kiedy przybył z komisją Polskiego Czerwonego Krzyża do Katynia w 1943 r​oku tymi słowami:

“A to zwłoki generała Bohatyrowicza − słyszę, przystanąwszy nad postacią leżącą na uboczu. Nie mogę dłuższy czas oderwać od niej wzroku, gdyż więzi mnie wstążka Virtuti [Militari] na krawędzi płaszcza… Z tamtej wojny − biegnę myślą wstecz − Bohatyrowicz… Bohatyrowicz… Skąd znam to nazwisko? Ach, prawda! To z powieści Orzeszkowej Nad Niemnem. Wzruszam się. W duszy burzy się gniew. Proszę profesora, aby odjął wstążkę Virtuti [Militari], gdyż chcę ją zabrać ze sobą do Warszawy. Biorę jeszcze szlifę leżącego obok generała Smorawińskiego, parę guzików z orłem polskim i garść ziemi z grobu. Myślałem wówczas o chwili, gdy relikwie te przekażę do jakiegoś muzeum czy pomnika w wolnej Polsce. Wszystko miało spłonąć wraz z moim mieszkaniem podczas powstania [warszawskiego].”

W 1995 roku, po odnalezieniu grobów, odbył się uroczysty pogrzeb Bohaterewicza i innych oficerów w Katyniu.

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 5 października 2007 roku został awansowany pośmiertnie do stopnia generała dywizji, Awans został ogłoszony w dniu 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Więcej o generale Bohaterewiczu w serii „Bohaterowie Niepodległej” (PDF do pobrania).

Oprac. na podstawie przystanekhistoria.pl, ipn.gov.pl, wikipedia.org