W nocy z 14 na 15 maja 1944 r. żołnierze Zgrupowania Stołpeckiego AK pod dowództwem por. Adolfa Pilcha „Góry”, znani jako „doliniacy”, odnieśli zwycięstwo w bitwie z dwiema brygadami sowieckiej partyzantki w Kamieniu Stołpeckim, położonym na skraju Puszczy Nalibockiej (obecnie Białoruś). Było to jedno z najkrwawszych starć pomiędzy polskim podziemiem a sowiecką partyzantką na Kresach.
W kwietniu 1944 roku liczebność oddziału „Góry” przekroczyła czterysta osób. Wkrótce został on przekształcony w Zgrupowanie Stołpeckie AK. W Puszczy Nalibockiej dochodziło do wielu potyczek z Sowietami. Początkowo „Góra” przyjął postawę defensywną, jednak terror sowieckiej partyzantki sprawił, że zaczęto organizować zasadzki na sowieckie oddziały. Elementem obrony Polaków były umocnione punkty oporu. W kwietniu 1944 roku taka placówka powstała we wsi Kamień Stołpecki. Garnizon Kamienia liczył 120 żołnierzy, którymi dowodził plutonowy Józef Zujewski „Mak”. Główne siły Polaków kwaterowały na plebanii kościoła św. Piotra i Pawła, a ich bezpieczeństwo miały zapewnić cztery prowizoryczne bunkry wzniesione przy ogrodzeniu świątyni. Organizowano wypady i zasadzki przeciwko sowieckim partyzantom.
Adolf Pilch ps. „Góra”, „Dolina” (fot. wikipedia.org)
Załoga Kamienia Stołpeckiego mocno dawała się we znaki Sowietom, którzy w końcu postanowili zlikwidować uciążliwą placówkę Armii Krajowej. Do ataku wyznaczono około 800 sowieckich partyzantów. Operację poprzedziło staranne rozpoznanie. Mimo zaskoczenia i znacznej przewagi liczebnej przeciwnika, akowcy stawili twardy i zacięty opór. Walka trwała ponad dwie godziny – w jej trakcie zniszczone zostały trzy z czterech polskich bunkrów. W nocy z 14 na 15 maja 1944 roku, tuż po północy, Sowieci bezszelestnie unieszkodliwili warty na skraju wsi złożone z polskich cywilów. Niezauważeni dotarli pod kościół, lecz podczas próby sforsowania jego muru polscy żołnierze podnieśli alarm. Na wieść o nadchodzących posiłkach z sąsiednich placówek Armii Krajowej, Sowieci zdecydowali się na odwrót. Według szacunków, stracili około 80 ludzi – zabitych i rannych.
Grupa dowódców Zgrupowania Stołpeckiego AK z ludnością cywilną. Adolf Pilch trzeci od lewej, Kostuchy (dawna Nowogródczyzna), maj 1944 r. Fot. z zasobu AAN
Urodziny dowódcy Zgrupowania Stołpeckiego AK por. Adolfa Pilcha „Góry”. Na zdjęciu solenizant (oznaczony strzałką) wraz z dowództwem Zgrupowania, miejscowość Starzynki k. Iwieńca, 22 maja 1944 r. Fot. z zasobu AAN
Wrzesień 1944, patrol kawalerii por. Adolfa Pilcha „Góry” (ps. „Dolina”, trzeci z prawej) z Zgrupowania AK „Kampinos”, żołnierze przybyli z Lasów Nalibockich. Widoczni m.in. chor. Zdzisław Nurkiewicz „Noc” (pierwszy z prawej) i Jan Jakubowski „Dąb” (drugi z prawej). Fot. IPN, dar Doroty Fatimy Wolniarskiej-Witek.
W starciu poległo ponad 20 żołnierzy AK, w tym dowódca placówki „Mak”, a 23 zostało rannych. Sowieci spalili część wsi, a wśród ofiar znalazło się kilkanaścioro cywilów. Poległych w walce Polaków pochowano w zbiorowej mogile na miejscowym cmentarzu. Po wojnie Kamień Stołpecki znalazł się w granicach Związku Sowieckiego i jakiekolwiek upamiętnienie poległych bohaterów było niemożliwe. W 1995 roku staraniem weteranów Zgrupowania Stołpeckiego na mogile wzniesiono pomnik-nagrobek.
Oprac. na podst. ckzimragowo.pl, IPN
Fot. IPN
