Przed 170 laty, w maju 1855 roku, z inicjatywy hrabiego Eustachego Tyszkiewicza, w Wilnie powstało Muzeum Starożytności – pierwsze publiczne muzeum na wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Była to placówka o charakterze historyczno-przyrodniczym, prezentująca m.in. uzbrojenie, mundury, sztandary, a także zbiory z zakresu mineralogii, zoologii i botaniki – w tym minerały przywiezione z podróży samego hrabiego.
Eustachy Tyszkiewicz (1814–1873), uważany za prekursora archeologii na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, był nie tylko kolekcjonerem, ale i badaczem. Już w 1847 roku otworzył w swoim domu na Antokolu prywatny gabinet starożytności, który stał się zalążkiem przyszłego muzeum . W 1855 roku uzyskał zgodę władz rosyjskich na utworzenie publicznej placówki muzealnej.

Eustachy Tyszkiewicz (źródło: wikipedia.org)
Muzeum mieściło się w Auli byłego Uniwersytetu Wileńskiego. Początkowo opierało się na prywatnej kolekcji Tyszkiewicza, obejmującej m.in. ponad 2 tysiące monet i medali, tysiąc rycin i drzeworytów oraz 3 tysiące starodruków. Z czasem zbiory rozrosły się do ponad 67 tysięcy eksponatów, dzięki darowiznom miejscowej szlachty oraz przejęciu zbiorów z zamkniętych kościołów i klasztorów.

Uniwersytet Wileński, dziedziniec Skargi, kościół św. Janów, Aula Kolumnowa (źródło: polona.pl)
W muzeum istniał także dział przyrodniczy, w którym prezentowano zbiory z zakresu mineralogii, zoologii i botaniki. Hrabia Tyszkiewicz, prowadząc wykopaliska w guberniach wileńskiej i mińskiej oraz podróżując po Skandynawii, zgromadził liczne minerały, które stały się częścią ekspozycji muzeum. Placówka cieszyła się dużym zainteresowaniem – w 1862 roku odwiedziło ją około 10 tysięcy osób, co stanowiło jedną dziesiątą mieszkańców Wilna.
Przy muzeum działała Wileńska Komisja Archeologiczna, będąca de facto towarzystwem naukowym. Jej założycielem i pierwszym prezesem był hrabia Eustachy Tyszkiewicz. Do komisji należeli przedstawiciele intelektualnej elity Wilna, m.in. Józef Ignacy Kraszewski, Teodor Narbutt, Adam Zawadzki, Jan Kazimierz Wilczyński, Władysław Syrokomla.

Muzeum Starożytności (źródło: wikipedia.org)
Po upadku powstania styczniowego w 1863 roku, władze carskie rozpoczęły proces rusyfikacji. W 1866 roku muzeum zostało przekształcone w oddział Wileńskiej Biblioteki Publicznej, a wiele cennych eksponatów wywieziono do Muzeum Rumiancewa w Moskwie.
Mimo tych strat, Muzeum Starożytności pozostaje ważnym symbolem polskości na dawnych Kresach Wschodnich. Jego tradycje kontynuuje dziś Litewskie Muzeum Narodowe, które przechowuje część ocalałych zbiorów.
Kresowiak