115 lat temu, 18 maja 1910 roku, w Grodnie zmarła Eliza Orzeszkowa — jedna z najwybitniejszych polskich pisarek epoki pozytywizmu, autorka „Nad Niemnem” i „Marty”. Jej życie i twórczość były nierozerwalnie związane z Grodnem, które stało się nie tylko jej domem, ale także przestrzenią literacką, społeczną i duchową.
Orzeszkowa zamieszkała w Grodnie w 1869 roku po sprzedaży rodzinnego majątku w Milkowszczyźnie. W tym mieście spędziła ponad 40 lat, z krótką przerwą na działalność wydawniczą w Wilnie, zakończoną przymusowym powrotem do Grodna w 1882 roku. To właśnie w Grodnie powstały jej najważniejsze dzieła, w tym „Nad Niemnem”, które uwieczniło krajobrazy i ludność ziemi grodzieńskiej.
Eliza Orzeszkowa (fot.polona.pl)
Orzeszkowa była nie tylko pisarką, ale także aktywną działaczką społeczną. W Grodnie prowadziła tajne nauczanie w języku polskim, organizowała kursy literatury, bibliotekę oraz pensję dla dziewcząt z niezamożnych rodzin. Po wielkim pożarze miasta w 1888 roku zorganizowała zbiórki na rzecz poszkodowanych. Jej zaangażowanie w sprawy społeczne i edukacyjne przyniosło jej ogromny szacunek i uznanie mieszkańców grodu nad Niemnem.
Dom Elizy Orzeszkowej w Grodnie (fot. A.Kostichev/wikipedia.org)
Pomnik Elizy Orzeszkowej w Grodnie odsłonięty w 1929 r. (fot. Oksana Kirsanowa/wikipedia.org)
W 1895 roku Orzeszkowa zamieszkała w drewnianym domku przy dzisiejszej ulicy jej imienia. Tam spędziła ostatnie lata życia, zmagając się z chorobą serca. Zmarła 18 maja 1910 roku.
Eliza Orzeszkowa na ostatniej fotografii (fot. polona.pl)
Jej pogrzeb, który odbył się 23 maja, zgromadził tłumy żałobników różnych wyznań i narodowości. Została pochowana na tamtejszym Cmentarzu Farnym.
Pogrzeb Elizy Orzeszkowej w Grodnie (fot. jbc.bj.uj.edu.pl)
Grób Orzeszkowej na cmentarzu farnym w Grodnie (fot. wikipedia.org)
Domek Orzeszkowej w Grodnie przetrwał do dziś i mieści muzeum poświęcone jej życiu i twórczości. Zachowały się w nim oryginalne elementy wystroju, w tym kominek i balkon z kutą balustradą. W 1929 roku w Parku Miejskim w Grodnie odsłonięto pomnik pisarki autorstwa Romualda Zerycha, który obecnie znajduje się przy ulicy jej imienia.
Kresowiak
