261 lat temu (1764) w Wołczynie na ziemi brzeskiej urodził się Zygmunt Vogel – wybitny polski malarz i rysownik, znany pod przydomkiem „Ptaszek”, który nadał mu sam król Stanisław August Poniatowski. Zapisał się w historii przede wszystkim dzięki swoim sielskim akwarelom i precyzyjnym rysunkom, które po II wojnie światowej posłużyły jako wzór do odbudowy niektórych zabytków Warszawy.
Zygmunt Vogel pochodził z rodziny spolonizowanych Niemców. Jego ojciec był kuchmistrzem księcia Michała Czartoryskiego, ale zmarł, gdy Zygmunt był jeszcze dzieckiem. Rodzina Czartoryskich otoczyła chłopca opieką, zapewniając mu edukację i mieszkanie w Warszawie przy ulicy Solec.
Kościół Trójcy Przenajświętszej w Wołczynie koło Brześcia, gdzie prawdopodobnie został ochrzczony Zygmunt Vogel (fot. Władysław Czechowicz / wikipedia.org)
Początkowo Vogel kształcił się w dziedzinie architektury pod okiem Jana Ferdynanda Naxa. Jednak w wieku 16 lat, dzięki protekcji hrabiego Stanisława Kostki Potockiego, został przyjęty do Malarni Królewskiej w Warszawie – szkoły malarskiej przy Zamku Królewskim. Tam uczył się u takich mistrzów jak Marcello Bacciarelli, André Le Brun i Szymon Bogumił Zug.
Zygmunt Vogel
Początkowo Vogel tworzył kopie dzieł Bernarda Bellotta, zwanego Canaletto, na zlecenie marszałka wielkiego koronnego Michała Jerzego Mniszcha. Szybko jednak wypracował własny styl, specjalizując się w akwarelach, tuszu i ołówku, rzadko sięgając po farby olejne.
Przełomem w jego karierze było spotkanie z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim w 1787 roku. Monarcha, doceniając talent młodego artysty, przyznał mu stałe wsparcie finansowe i wkrótce powierzył ważne zadanie – dokumentowanie zabytków Polski.
Kościół Misjonarzy w Wilnie – akwarela Z. Vogla
W latach 1787-1788 Vogel odbył podróże po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, ziemi sandomierskiej i Pomorzu Gdańskim. Powstał wówczas album zawierający 63 akwarele i rysunki, wydany w 1806 roku przez Jana Zachariasza Freya.
Klasztor Karmelitów Bosych w Czernej pod Krakowem – akwarela Z. Vogla
Największą część dorobku Vogla stanowią widoki Warszawy – miasta, w którym spędził większość życia. Jego prace utrwaliły wygląd takich miejsc jak ulica Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście, czy nieistniejące już budowle jak ratusz na placu Grzybowskim czy Brama Poboczna na Podwalu.
Szczególnym sentymentem darzył Łazienki Królewskie, które uwiecznił w licznych akwarelach w latach 1794-1795 i 1801. Przedstawił nie tylko architekturę (Biały Domek, amfiteatr, Pałac na Wyspie), ale też scenki rodzajowe z udziałem spacerujących ludzi i bawiących się dzieci.
Jego prace okazały się bezcenne po II wojnie światowej, gdy na ich podstawie odbudowano wiele warszawskich zabytków, w tym budynek pijarskiego Collegium Nobilium (obecnie Akademia Teatralna), kościół ewangelicko-augsburski przy ulicy Kredytowej, Pałac Prymasowski i Pałac Biskupów Krakowskich.
Szkoła Rycerska w Warszawie – akwarela Z. Vogla
Zygmunt Vogel wiele podróżował po Polsce, realizując zamówienia zarówno od króla, jak i magnatów. Stworzył serie widoków m.in. dla Stanisława Kostki Potockiego (Olesin), Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (Wilanów, Mokotów), Heleny Radziwiłłowej (Arkadia) oraz księcia Józefa Poniatowskiego (Jabłonna).
Gdańsk na akwareli Zygmunta Vogla
Malował także widoki wielu innych polskich miast i miasteczek, takich jak Dęblin, Puławy, Kock, Tarnów czy Radziejowice. Niestety, większość dzieł powstałych podczas zagranicznych podróży – do Drezna, Karlsbadu i Pragi – nie zachowała się do naszych czasów.
Choć najbardziej znany jest jako akwarelista, jego działalność artystyczna była znacznie szersza. Próbował sił w różnych dziedzinach sztuki, wykazując się wszechstronnością i twórczą odwagą. Był jednym z pionierów litografii w Polsce – jego praca Pomnik Tadeusza Kościuszki w Zuchwilu pod Solurą z 1824 roku uchodzi za jedno z pierwszych dzieł wykonanych tą techniką w kraju. Projektował także dekoracje pogrzebowe – tzw. katafalki – dla wybitnych postaci, takich jak książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko czy generał Henryk Dąbrowski. Jego autorstwa są również sarkofagi Bolesława Krzywoustego i Władysława Hermana w Kaplicy Królewskiej w Płocku. Vogel zajmował się również architekturą – zaprojektował m.in. kaplicę grobową Aleksandry z Czartoryskich Ogińskiej w Siedlcach.
Grobowiec królów polskich w katedrze w Płocku, pocz. XX wieku (fot. polona.pl)
Po abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego Vogel musiał znaleźć nowe źródło utrzymania i zwrócił się ku nauczaniu. Już od 1804 roku pracował jako nauczyciel w Liceum Warszawskim. W latach 1809–1817 wykładał w Szkole Elementarnej Artylerii i Inżynierii, gdzie dzielił się swoją wiedzą z zakresu rysunku i perspektywy. Od 1817 roku objął stanowisko kierownika katedry perspektywy w Oddziale Sztuk Pięknych nowo powstałego Uniwersytetu Warszawskiego.
Zygmunt Vogel zmarł 20 kwietnia 1826 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim na Woli. W 1818 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława IV klasy.
Akwarela „Widok Łazienek od strony północnej” Zygmunta Vogla w Łazienkach Królewskich (fot. Danuta Matloch/MKiDN)
Jego imię nosi ulica w warszawskiej dzielnicy Wilanów. W tym roku do Łazienek Królewskich powróciła jego słynna akwarela „Widok Łazienek od strony północnej”, która przed II wojną światową zdobiła Pałac na Wyspie.
Edward Dębowski
