Do Muzeum Krajoznawczego w Rakiszkach na Litwie przybyły rękopiśmienne kodeksy bulli papieża Piusa IX, wykonane w XIX wieku z narodową i religijną symboliką. Ich wartość szacuje się na około milion euro, dlatego przywieziono je w specjalnym opakowaniu i w asyście ochrony.
Po raz pierwszy te unikalne zabytki sztuki książkowej wróciły do historycznej ojczyzny. Na wystawie „Pogoń i lilia” prezentowane są oryginalne rękopisy polsko- i litewskojęzyczne oraz ikonografia wersji cerkiewnosłowiańskiej.
Polski orzeł na oprawie polskojęzycznego przekładu bulli papieskiej (Fot. Muzeum Krajoznawcze w Rakiszkach)
Wizerunek „Pogoni” i symboliki powstania listopadowego na oprawie litewskojęzycznego przekładu bulli papieskiej (Fot. Facebook)
Miejsce prezentacji nie zostało wybrane przypadkowo, ponieważ posiadłość w Rakiszkach, w której mieści się muzeum, odziedziczyła po śmierci brata hrabina Maria z Tyzenhauzów Przeździecka (1823–1890), która opracowała polski przekład bulli.
Wersję litewską ozdobiła Idalia z Sobańskich Broel-Plater (1808–1891), a wersję cerkiewnosłowiańską – Natalia z Bispingów Kicka (1806–1888). Wszystkie trzy były gorliwymi patriotkami i katoliczkami, nie uznającymi władzy rosyjskiego zaborcy.
Heraldyczne symbole rodów Platerów i Sobańskich oraz herb „Pogoń” na oprawie litewskojęzycznego przekładu bulli papieskiej (Fot. Muzeum Krajoznawcze w Rakiszkach)
Te hrabiny mają także powiązania z dzisiejszymi ziemiami białoruskimi: Maria Przeździecka, córka słynnego ornitologa Konstantego Tyzenhauza, urodziła się i wychowała w Postawach, a Natalia Kicka, córka marszałka szlachty powiatu wołkowyskiego, wychowywała się w majątku rodzinnym Hołowczyce (obecnie rejon prużański).
Maria z Tyzenhauzów Przeździecka, która urodziła się i wychowała w Postawach, przygotowała luksusową oprawę do przekładu bulli papieskiej (Fot. Wikimedia Commons)
Polska i cerkiewnosłowiańska wersja ilustrowane są miniaturami przedstawiającymi ważne wydarzenia historyczne i postacie Polski oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego, często zawierają obrazy „Pogoni”, herbów różnych rodów szlacheckich i symbole walk o niepodległość.
Strona polskojęzycznej wersji z portretem Kościuszki i obrazem Matki Bożej Ostrobramskiej (Fot. Biblioteka Apostolska Watykanu)
Każdą stroną „opiekowała się” jedna z najbardziej czczonych cudownych ikon Najświętszej Maryi Panny na tych ziemiach – m.in. Matki Bożej Ostrobramskiej, Żyrowickiej i Białynickiej.
Strona polskojęzycznej wersji z wizerunkami herbów Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz ikoną Matki Bożej Żyrowickiej (Fot. Biblioteka Apostolska Watykanu)
Tłumaczenie cerkiewnosłowiańskie, prezentowane na wystawie jedynie w kopiach, również imponuje artystycznym poziomem wykonania. Jego ikonografia miejscami wygląda nawet bardziej „polsko” niż wersja polskojęzyczna.
Strona cerkiewnosłowiańskiej wersji z wizerunkiem św. Kazimierza i katedry w Wilnie (Fot. Biblioteka Apostolska Watykanu)
Wersja litewska, której przekład wykonał biskup żmudzki Motiejus Valančius (1801–1875), znacząco różni się od słowiańskich – jakby brakowało w niej politycznych aluzji, a zamiast tego pojawiają się bogate, kwiatowe bordiury z liliami, różami, lnem, narcyzami, tulipanami i nasturcjami.
Strona polskojęzycznej wersji z symbolicznymi wizerunkami Unii Lubelskiej oraz obrazem Matki Bożej Białynickiej (Fot. Biblioteka Apostolska Watykanu)
Tylko oprawa książki, wykonana z drewna gruszy, zawiera wyraźne symbole polityczne: między delikatnie wyrzeźbionymi kwiatami i łacińskimi cytatami z „Pieśni nad pieśniami” umieszczono srebrne płytki z wizerunkiem „Pogoni” i czterema koronowanymi herbami z czasów powstania listopadowego 1830–1831.
Wszystkie trzy tłumaczenia: litewskie, polskie i cerkiewnosłowiańskie – są dostępne w wersji elektronicznej na stronie Biblioteki Watykańskiej.
Kresowiak
