Пiлсудскi i пагадненне ў Нясвіжы
Імя маршала Пілсудскага асабліва звязана з Крэсамi. Паходзіў з Віленшчыны, з польскай сям’і, прывязанай да традыцыi і патрыятызму. На Навагрудчыне будучы маршал Польшчы пачынае сваю падпольную дзейнасць, дзе ўпершыню друкуе і распаўсюджвае нелегальныя часопісы на роднай мове. Падчас польска-бальшавіцкай вайны будучы кіраўніком дзяржавы, ён некалькi разоў наведваў Ліду, бо праз пэўны час размяшчаўся тут аператыўны штаб Войска Польскага. Навагрудчына мела стратэгічнае значэнне для маршала, бо адчыняла для войска брамы ў Вільню.
Пасля дзяржаўнага перавароту ў 1926 годзе Пілсудскі пачаў шукаць падтрымкі ў памешчыцкіх колах. Крэсы адыгралі асаблівую ролю ў гэтым палітычным павароце Пілсудскага.
25 кастрычніка 1926 г. у якасці прэм’ер-міністра Польшчы ён прыняў удзел у з’ездзе, арганізаваным сям’ёй Радзівілаў у Нявіжы, дзе сустрэўся з прадстаўнікамі польскай арыстакратыі. Тагачасныя польскія СМІ паведамлялі пра гэтую падзею як пра “змову манархiстаў” і нават абвінавачвалі маршала ў жаданні вярнуцца ў часы манархіi.
Фармальна мэтай гэтага візіту было ўшанаванне памяці ад’ютанта маршала капітана Станіслава Радзівіла.
Адразу пасля прыбыцця ў Нясвіж маршал адправіўся на паніхіду па душы ад’ютанта ў парафіяльны касцёл Божага Цела. Перад касцёлам маршала ўрачыста прывітала ганаровая эскадра 27-га ўланскага палка і сам Альбрэхт Радзівіл. У падвале касцёла маршал Пілсудскі ўзяў удзел ва ўрачыстым ўпрыгожваннi труны ордэнам Virtuti Militari.
Вось як асвятляў тыя падзеi Дзеннік Беластоцкі 27 кастрычніка 1926 г .:
“Вітаючы маршала Пілсудскага, нашчадка старога рыцарскага роду з Крэсаў, Януш Радзівіл сказаў:
-Мы, грамадзяне ўсходніх рубяжоў Польскай Рэспублікі, вам, спадар маршал, вашаму палітычнаму розуму, вашай мужнасці, мы абавязаны шчасцем прыналежнасці да незалежнай Польскай Дзяржавы.
– Хто ведае, што было б з намі, калі б не вашая ўпартая воля вызначыць такія, а не іншыя межы польскага Усходу. – Мы гэта разумеем, можам меркаваць і быць упэўненым, пане маршал, што мы памешчыкi з Крэсаў, гатовыя дапамагчы вам у вашай вялікай справе па ўмацаванні польскай дзяржаўнасці і ўмацаванні аўтарытэту выканаўчай улады.
Гэты візіт даказаў, што на польскай палітычнай сцэне адбыліся сур’ёзныя змены. Зблiжэнне Пілсудскага з кансерватыўнымi коламi дало санацыйнаму ўраду бясцэнны капiтал. Менавіта сярод iх было шмат выдатных палітыкаў, якія былі добра падрыхтаваны да сумеснага кіравання.
У міжваенны час быў папулярны верш польскага паэта Аляксандра Фрэдра, які Юзаф Пілсудскі перафразаваў падчас гэтага слыннага візіту ў Нясвіж:
Забіць крумкача або саву,- гэта не мастацтва, але цалкам свежае мастацтва – дабрацца з Безданаў ў Нясвіж.
У гэтых радках можна разгледзець сімвалічнае значэнне. Безданы – гэта месца, дзе ў 1907 годзе Пілсудскі разам са сваімі сябрамі з Польскай Сацыялiстычнай Партыi арганiзаваў узброены напад на паштовы цягнік, які перавозіў грошы ў расiйскае паштовае аддзяленне, у той час як Нясвіж стаў сімвалам палітычнага павароту Пілсудскага.
WB
