Злачынствы савецкiх партызанаў ў Беларусі: галерэя антыгерояў

Напісаць на гэтую тэму мяне заахвоціла інфармацыя, размешчаная на афіцыйным сайце Пастаўскага райвыканкама. У раздзеле “Знакамітыя людзі Пастаўшчыны” ёсць і былыя савецкія партызаны – Ф. Маркаў, В. Асененка і інш. Нешта накшталт галерэі герояў. Чым жа адзначыліся ў гісторыі гэтыя (і некаторыя іншыя) партызаны, раз пастаўчане павінны імі ганарыцца?

Будучы камандзір партызанскай брыгады ім. К. Варашылава – Фёдар Маркаў нарадзіўся ў 1914 годзе ў вёсцы Качанішкі, Пастаўскага раёна. Яго бацька – Рыгор Маркаў, зарабляў на жыццё цяслярскай справай. І мабыць зарабляў нядрэнна, таму што змог аплаціць навучанне сына ў Свянцянскай настаўніцкай гімназіі ім. Язэпа Пілсудскага. Там жа юнак стаў пачытваць забароненую літаратуру, у выніку чаго трапіў пад дурны ўплыў левых ідэй і ў 1934 годзе ўступіў у падпольную КП (з) Б. У 1936 годзе арыштаваны паліцыяй за антыдзяржаўную дзейнасць і асуджаны. Тэрмін адбываў у лагеры «Бяроза Картузская» і ў Лукішскай турме. У верасні 1939г. быў вызвалены. Новыя ўлады прызначылі Маркава на пасаду старшыні Свянцянскага райвыканкама. Пасля 22 чэрвеня 1941 бег на ўсход разам з Чырвонай арміяй. Там скончыў курсы дыверсантаў у школе НКУС, якая знаходзілася ў в. Белыя Воды (каля Бранска), і быў накіраваны (разам з двума таварышамі) праз лінію фронту ў Пастаўскі раён. Яго групе была пастаўленая задача – арганізаваць дыверсійную працу на камунікацыях немцаў. Да месца прызначэння Ф. Маркаў дабраўся адзін. Неўзабаве ён сабраў невялікі атрад, у складзе якога здзейсніў некалькі паспяховых дыверсій на чыгунцы. Найбольш вядомай баявой аперацыяй, была засада на шашы Свянцяны-Лынтупы. 20 мая 1942 года Ф. Маркаў, В. Саўлевіч, І. Малыгін, Ж. Кузняцоў і Х. Балюцкі – расстралялі легкавы аўтамабіль, у якім знаходзіліся гэбітскамісар Вілейскага акругі Бек і яго памочнік – начальнік жандармерыі Крыль. Па ўспамінах В. Саўлевіча (у мінулым афіцэра РККА) забітых распранулі, а з пальца Бека знялі залаты пярсцёнак з дыяментамі. Пярсцёнак гэты пазней перадалі сваяку Маркава, стрыечнаму брату Васілю, нібыта «для абмену на прадукты». (На мове закона гэта ўсё ж называецца марадзёрствам, а за марадзёрства ў ваенны час расстрэльваюць). Але гэтыя людзі падобна нават не ўсведамлялі ўсёй мярзоты і амаральнасці свайго ўчынку, раз Саўлевіч не саромеючыся згадаў пра яго ў сваіх «мемуарах». Акрамя таго, з-за гэтай аперацыі пацярпелі нявінныя людзі: у той жа дзень немцы схапілі 200 нічога не падазравалых жыхароў в. Шудоўцы і Лынтупы, і ўсіх расстралялі. Пазней Ф. Маркаў за гэтую акцыю быў узнагароджаны і ўзначаліў ім жа створаны атрад «імя Суворава». На базе атрада паўстала брыгада «імя К. Варашылава». Гэтае партызанскае злучэнне дзейнічала на тэрыторыі Пастаўскага, Мядзельскага і шэрагу сумежных раёнаў.

Па загадзе камандзіра брыгады Ф. Маркава, 26.08.1943г., (выкарыстоўваючы хітрасць і падман), быў раззброены польскі атрад АК паручніка А. Бужынскага. На польскую базу (каля Нарачы) прыбыў сам Маркаў, які звярнуўся да палякаў з прамовай, у якой былі такія словы:

«Добры дзень, салдаты. Я атрымаў загад з Масквы раззброіць ваш атрад. Выконваючы гэты загад, мае людзі вас раззброілі. Зараз няма чаго баяцца. Нікому з вас нічога не будзе. Я вам даю слова гонару Савецкага афіцэра».

Чаго вартае слова гонару Маркава, высветлілася ўжо на наступны дзень: 50 чалавек (у тым ліку афіцэраў) былі расстраляныя, 80 шараговых партызан адпусцілі без зброі па хатах, а 70 гвалтоўна ўключылі ў савецкі атрад. Трохі пазней расстралялі яшчэ 30 палякаў, а пакінутыя разбегліся.

У справаздачы на ​​імя Сталіна – «Аб развіцці партызанскага руху», датаваным чэрвенем 1943 года, начальнік цэнтральнага штаба партызанскага руху (ЦШПР) П. Панамарэнка прызнаваў «памылкі» у дачыненні да жыхароў вёсак:

«Марадзёрства, або адбіранне харчовых рэсурсаў, неабгрунтаваныя расстрэлы і рэпрэсіі ў адносінах да насельніцтва, непрыстойныя адносіны да жанчын пры размяшчэнні некаторых атрадаў у вёсках, працяглыя адседжванні, імкненне пазбегнуць сустрэчы з праціўнікам».

Усё гэта адбывалася і на Пастаўшчыне, дзе гаспадарылі шматлікія атрады Маркава. Яны тэрарызавалі мясцовых жыхароў, асабліва палякаў. Каб не быць галаслоўным, прывяду некалькі цытат з савецкіх жа дакументаў. Вось напрыклад параграф № 3, з пратаколу пасяджэння бюро Пастаўскага падпольнага райкама КП(з)Б, ад 25 кастрычніка 1943 г.: “Разам з праведзенай працай, маюцца істотныя недахопы, выпадкі марадзёрства з боку партызан атрадаў”. Параграф № 4 гэтага ж пратаколу, абвяшчае: «Паставіць у вядомасць абкам КП(б)Б аб уздзеянні на камандзіраў дадзеных атрадаў (з бр. Маркава), не вядучых барацьбы з марадэрствам… ….». На пасяджэнні падпольнага РК КП(б)Б, якое адбылося ў сакавіку 1944 года, заслухвалася справаздача камісара атрада імя Суворава – «Аб выкананні рашэння бюро РК ад 20.2.1944г. аб ліквідацыі няправільных адносінаў да мясцовага насельніцтва». Няправільным стаўленнем да насельніцтва тут мабыць сарамліва называлі рабаванні і забойствы мірных жыхароў, маштабы якіх былі так вялікія, што пакаленне, якое перажыло вайну, слова «партызаны» імкнулася не ўжываць. Ва ўсякім выпадку – палякі. Я памятаю як старыя ў нашай вёсцы, калі ўспаміналі ваенны час, то замест «партызаны» казалі «гэтыя бандыты».

У 1944 годзе П. Панамарэнка адзначаў: «Ёсць факты няправільнага падыходу да дзяўчат-партызанак з боку асобных камандзіраў і камісараў атрадаў. У партызанскай брыгадзе Ф. Маркава налічваецца 30 партызанак (у ліпені 1944 ўжо 116). У баях удзельнічаюць толькі 9 з іх. Многія выйшлі замуж (дакладней, жывуць па-за шлюбам). Ажаніўся на непаўнагадовай і Ф. Маркаў». (Сужыццё з непаўнагадовай – крымінальнае злачынства). Цяпер зразумела для чаго партызаны, падчас рабаванняў вёсак, адбіралі ў людзей жаночыя сукенкі, бялізну і ювелірныя ўпрыгажэнні – мабыць для падарункаў сваім палюбоўніцам. Напэўна ў некаторых сем’ях нашчадкаў былых партызанаў да гэтага часу захоўваюцца як «сямейныя рэліквіі» якія-небудзь ювелірныя ўпрыгажэнні, якія насамрэч былі здабытыя ў выніку рабаванняў, разбояў і забойстваў. Вось што распавядала аб бясчынствах Маркаўца Адэля К., жыхарка Пастаўскага раёна. Падчас апісваных падзей ёй было 43 гады:

«Уначы ў наш дом уварваліся партызаны, і ў грубай форме, выкарыстоўваючы нецэнзурныя выразы, запатрабавалі выдаць ровар (навошта партызанам ровар ???). Калі я адказала, што ровара ў нас няма, то камандзір (у скураной куртцы, падпяразаны армейскім рамянём) ударыў мяне дзяржальнам пісталета па галаве. Кроў з раны заліла мне ўвесь твар. Іншы партызан выцягнуў з вінтоўкі шомпал, і стаў біць мяне па спіне. Пасля збіцця пачалі «ператрус», у выніку якога, акрамя прадуктаў харчавання, знайшлі і забралі ювелірныя вырабы (завушніцы, пярсцёнкі), жаночае сподняе, вопратку і адрэзы тканіны для пашыву жаночых сукенак».

Пасля вайны Ф. Маркаў, да таго часу ўжо палкоўнік і “Герой Савецкага Саюза”, працаваў на пасадзе нам. старшыні Маладзечанскага аблвыканкама. Памёр 14.1.1958г. Імем гэтага ката названыя вуліцы ў Паставах, Маладзечне, і Лынтупах. У тых самых Лынтупах, дзе праз Маркава расстралялі 200 чалавек. Ці не здзек гэта над іх памяццю? А на месцы расстрэлу атрада АК (80 чал.) каля Нарачы улады нават крыж не дазваляюць паставіць. Наколькі мне вядома, атрымалася ўсталяваць памятны крыж толькі на тэрыторыі Нарачанскага (былы Кабыльнік) касцёлу.

Не адставалі ад свайго камандзіра і некаторыя з яго падначаленых. Напрыклад Рыгор Крукаў. Гэты былы камандзір партызанскага атрада «Грозны» (з брыгады Ф. Маркава) нарадзіўся ў вёсцы Альцы, Пастаўскага раёна, у сям’і старавера Зіновія Крукава. Жыхар Наваполля Каэтан Ражноўскі пазней успамінаў: «У 1926 годзе, калі я будаваў дом, у мяне працавалі наёмныя работнікі, якія распілоўваюць бярвёны на дошкі. Яны былі з вёскі Альцы, што ў 7 км. ад Наваполля. Гэта былі стараверы, якія насілі доўгія бароды. Неяк у мяне ў гасцях знаходзіўся Станіслаў Брыкнер, якога я частаваў у ценю яблыні. Мы ўспаміналі мінулую вайну і радаваліся, што цяпер будзем суседзямі. Раптам я пачуў гучныя крыкі, якія даносіліся з майго саду. Паглядзеўшы ў той бок, я ўбачыў што адзін з наёмных работнікаў лупіць кіем маладога хлопца. Я падбег да гэтага чалавека, і вырваўшы ў яго з рук кол, спытаў – за што ты б’еш дзіця? Мужчына мне адказаў – «гэты баран, вось ён, краў у Вас у садзе яблыкі і зламаў сук на яблыні». Пры гэтым ён паказаў на зламаны сук і зноў паспрабаваў ударыць хлапчука, які (як апынулася) быў яго сынам. Бацька крычаў: «Цалуй барыну ногі!». Хлопец, (а гэта быў Грыша Крукаў), кінуўся цалаваць мае боты. Я яго падняў і сказаў, што нічога страшнага не адбылося, хай забярэ сабе ўсе яблыкі са зламанага сука. Спачатку няўпэўнена, а потым па-хуткаму, хлопчык абарваў ўсе яблыкі ў торбу з-пад хлеба. На гэтым інцыдэнт быў вычарпаны». І ўсё ж Грыша Крукаў мабыць затаіў крыўду. Людзі, якія жылі багацей яго бацькоў, здаваліся яму ворагамі. У 30-я гады ў ваколіцах Дунілавічаў адна за адной сталі гарэць хаты заможных сялянаў (Варановіча, Длужнеўскага). Пазней высветлілася, што гэта справа рук Рыгора Крукава.

З прыходам рускіх, у верасні 1939 года, падпальшчык Р. Крукаў ўладкоўваецца на працу (не здзіўляйцеся) у міліцыю. Да чэрвеня 1941 года ён працаваў міліцыянерам ў в. Крывое Сяло. Падчас нямецкай акупацыі стварыў узброеную групу. Пазней далучыўся да брыгады Ф. Маркава, дзе ўзначаліў атрад «Грозны», які дзейнічаў у ваколіцах Дунілавічы – Варапаева. Вось што успамінаў пра тыя часы ўсё той жа Каэтан Ражноўскі: «Вясной 1943 года я зноў паехаў у Наваполле (Пастаўскі раён) каб заняцца сельскай гаспадаркай. Прыбыўшы на месца я даведаўся, што ў наваколлі вельмі неспакойна праз нашэсці савецкіх партызанаў. Вельмі шмат было забіта людзей польскага паходжання, як былых дробных чыноўнікаў так і простых сялян ……… . На тэрыторыі Дунілавіцкай гміны (як зрэшты і суседніх гмін) дзейнічаў атрад партызанаў пад камандаваннем «Грышы» (Рыгор Крукаў). Маё становішча было невясёлае. Кожную ноч ці дзень мяне маглі забраць і расстраляць. Таму я вырашыў хутчэй засеяць поле і вярнуцца назад у Вільню…..». Далей ён працягвае:

«Варта адзначыць, што дзейнасць савецкіх партызанаў складалася, перш за ўсё, з забойствах палякаў і заможных гаспадароў. Іх аперацыі супраць немцаў былі нязначнымі, за выключэннем мінавання дарог і чыгункі… … ».

У іншым месцы К. Ражноўскі піша: «Калі я ішоў па вуліцы вёскі Дзенішкі,(Пастаўскі р-н) то мяне спынілі мясцовыя жанчыны. Яны сталі маліць, каб я паведаміў у нямецкую камендатуру пра нашэсце партызан на іх вёску. Я гэтага рабіць не збіраўся, таму што да Дунілавічы было 8 км. а ўжо змяркалася».

Пасля вайны Г. Крукаў працаваў у Пастаўскім раённым аддзеле міліцыі. Захаваліся яго ўспаміны пра той час, у якіх ёсць такія радкі: «Пасля вайны я некаторы час з’яўляўся камандзірам знішчальнай групы па барацьбе з буржуазным нацыяналістычным (польскім) падполлем. Асабіста мной затрымана ў лясах 16 бандытаў і пецярых я застрэліў ў баі асабіста». Гэты чалавек нават пасля вайны знайшоў звыклую для сябе працу, забіваць іншых людзей, якія не прынялі савецкую ўладу, інакш думалі, і па-іншаму бачылі будучыню сваёй краіны.

Яшчэ адзін вядомы камандзір з брыгады Ф. Маркава – Асененка Васіль Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1916г. у в. Ліпнікі, Пастаўскага раёна. У 1939-1941г. працаваў у Вілейскім абласным упраўленні НКУС. Падчас вайны нам. камандзіра па разведцы атрада ім. Суворава. Затым камандзір атрада «Слава» і адначасова сакратар Пастаўскага падпольнага РК камсамола. Пасля вайны – нам старшыні Пастаўскага райвыканкама. У 1967-1971г. – 1-ы сакратар Глыбоцкага РК партыі. Дэпутат вярхоўнага савета БССР і герой сац. працы (1966).

Як відаць з біяграфіі, гэты «вядомы партызан» да вайны паспеў папрацаваць у Вілейскім кіраванні НКУС. Што ж адбывалася ў Вілейцы і вобласці ў перыяд, калі там працаваў В. Асененка? З верасня 1939г. і па 22 чэрвеня 1941г. у Вілейцы было асуджана да расстрэлу не менш за 1000 чалавек, а ў цэлым па Вілейскай вобласці каля сямі тысяч ні ў чым не вінаватых людзей. «Следства» па справах гэтых няшчасных праводзілі супрацоўнікі НКУС. Яны ж прыводзілі прысуды ў выкананне, г.зн. расстрэльвалі. Наіўна было б меркаваць, што працуючы ў НКУС, В. Асененка да ўсяго гэтага быў недатычны. Толькі 24 чэрвеня 1941г. ў Вілейскай турме (за адзін дзень) было па-зверску забіта (па розных ацэнках) ад 100 да 400 чалавек. Аб метадах, якія ўжываліся супрацоўнікамі НКУС падчас «следства», распавядае ў сваіх успамінах былы вязень гэтай турмы Ю. Кішкурна: «Мяне вядуць па калідорах уніз, і неўзабаве я апыняюся ў склепе. У гэты момант мне згадаліся страшныя апавяданні аб савецкіх турмах. Так здарылася і са мной. Я застаўся сам на сам са следчым. Вітаюся, і тут жа атрымліваю замест адказу два ўдары – у жывот і па галаве. Пасля гэтага следчы задае мне пытанне – «за што Вас арыштавалі?». І тут жа загадвае мне прысядаць 60 разоў. Ён кажа – «ты будзеш займацца фізкультурай, а я буду задаваць табе пытанні … ». Далей ён піша: «Адразу пасля сняданку, 24.10.1940г., мяне зноў выклікалі. Канваір адводзіць на гэты раз не ў склеп, а ў будынак НКУС. Там следчы падсоўвае пад мяне крэсла і кажа: «Сядай і давай расказвай». Адказваю яму, што я ўсё распавёў і адразу ж атрымліваю ўдар у сківіцу і па галаве. Затым зноў «давай расказвай». Я зноў паўтараю, што мне дадаць да раней сказанага няма чаго, і зноў атрымліваю ўдар па галаве. Так па крузе працягваецца цэлы дзень. Да збіцця дадаецца так званая фізкультура, г.зн. прысяданні … ».

У савецкі час 120.000 жыхароў Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны лічыліся ахвярамі немцаў, але на самой справе іх у чэрвені 1941г. забілі вылюдкі з НКУС. Дадайце да гэтых няшчасных расстраляных з 17.09.1939г. па 22.06.1941г., і гэтая лічба стане яшчэ больш страшнай.

Памятаю ў дзяцінстве, калі да маёй бабулі прыходзілі сяброўкі-бабулькі, то размова часта заходзіла пра вайну. Успаміналі розныя страшныя гісторыі, сведкамі якіх (а часам і ўдзельніцамі) ім давялося быць. Я чуў іх аповяды аб рабаваннях, якія здзяйснялі як немцы, так і савецкія партызаны. Распавядалі, што немцы рабавалі звычайна днём. Іх цікавіла выключна харчаванне. Але наезды немцаў былі рэдкай з’явай. Партызаны ж з’яўляліся часта, заўсёды ноччу, і забіралі ўсё запар – ад прадуктаў харчавання і самагонкі, да грошай і ювелірных упрыгожванняў. Каб зберагчы хоць штосьці, і не памерці з голаду, пдаводзілася найбольш каштоўныя прадметы побыту і прадукты харчавання (напрыклад зерне), закопваць у зямлю.

Частку нарабаванага харчавання партызаны перапраўлялі самалётамі на «вялікую зямлю». Пра гэта зараз не пішуць, але гэта было. Падчас перамоваў, якія адбыліся ў студзені 1944 года паміж камендантам Віленскага акругі АК і камандзірам савецкай брыгады ім. Гастэлы – В. А. Манохіным, апошні не стаў адмаўляць факты рабаванняў а толькі сказаў, што прадукты вывозяцца за лінію фронту «для харчавання параненых партызанаў».

Вёскі, якія знаходзіліся ўздоўж Літоўскай “мяжы”, немцы перадалі пад кантроль літоўскіх узброеных фармаванняў. Там стаялі моцныя гарнізоны, таму партызаны туды не сунуліся. Тыя жыхары раёна, у каго былі сваякі «на Літоўскім баку», пераганялі туды сваю жывёлу, і такім чынам захавалі яе да канца вайны.

Яшчэ мне часта даводзілася чуць страшную гісторыю пра савецкага партызана Усціна Усовіча. Згадванне пра яго я пазней знайшоў у шэрагу кніг, прысвечаных партызанскаму руху ў Беларусі. Злачынства, пра якое пойдзе гаворка ніжэй, нібыта адбылося ў Пастаўскім раёне падчас вайны. Паўтаруся, што аповяд пра гэта я неаднаразова чуў ад старых, жыхароў Пастаўскага раёна. Казалі, што малады хлопец, партызан АК па прозвішчы Лоўкіс (імя ня памятаю), ішоў на пабыўку ў вёску Мацуты, дзе пражывалі яго бацькі і 2 сястры. У невялікім лясочку, званым мясцовымі жыхарамі “Півульшчына», яго схапілі савецкія партызаны. У гэты час з в. Норкавічы ў Мацуты ішла жанчына, якая вярталася ад сваякоў. Яна пачула крыкі, якія даносіліся з кустоў. Асцярожна падышоўшы бліжэй (раптам камусьці патрабуецца дапамога) ўбачыла групу савецкіх партызан якія катавалі чалавека, у якім яна з жахам пазнала аднавяскоўца. Савецкія садысты выкалалі яму вочы, адрэзалі вушы, а каб перастаў крычаць – у рот засунулі анучу. Потым труп схавалі, закідалі яго галінкамі. Спалоханая жанчына пабегла ў вёску і ўсё распавяла бацькам гэтага няшчаснага хлопца. Убачыўшы знявечаны труп сына, маці праз тыдзень памерла ад сардэчнага прыступу.

Пасля вайны (у пачатку 50-х гадоў) старшынём аднаго з калгасаў на Пастаўшчыне быў прызначаны «вядомы партызан» Усцін Усовіч (з брыг. Ф. Маркава). Жанчына, якая апынулася міжвольнай сведкай злачынства, апазнала ў ім аднаго з забойцаў. Неўзабаве пра гэта ведаў увесь калгас. Да старшыні людзі сталі ставіцца як да звера, а не чалавека. Бацька закатаванага хлопца збіраўся закалоць Усовіча віламі. Каб не даць яму здзейсніць гэты грэх, адна з дачок (якая да таго часу пражывала ў Вільні) забрала бацьку да сябе. Ды і як старшыня калгаса У. Усовіч пакінуў па сабе дрэнную памяць. Распавядалі, што вельмі ўжо ён любіў выпіць. Цвярозым яго рэдка бачылі. Чапляўся да жанчын. З людзьмі паводзіў сябе груба і пагардліва.

У кнізе М. Клімава і Н. Гракова “Партызаны Вілейшчыны”, пра Усовіча сказана: «сувязны партызан і камсамолец Усцін Усовіч па заданні камсамольскай арганізацыі, днём, на цэнтральнай вуліцы Паставаў забіў фашысцкага афіцэра, забраў яго зброю, ровар, і збег да партызанаў». Згадваецца Усовіч і ў кнізе «Памяць», выд. «Белта», 2001г., дзе сказана наступнае: «10 ліпеня 1943 байцом Усцінам Усовічам у гор. Паставы днём, на вуліцы, быў забіты з рэвальвера нямецкі фельдфебель. У гэты час з іншага боку ішоў жандар, які Усовічам быў паранены ….». Як мы бачым, тут «нямецкі афіцэр» ужо разжалаваны ў фельдфебелі, але затое з’яўляецца іншае дзеючая асоба – «іншы жандар», які – «быў паранены».

Сам старшыня, знаходзячыся ў нецвярозым выглядзе, гэтую гісторыю распавядаў па-іншаму (трэці варыянт). Яго «споведзь» потым пераказаў адзін з брыгадзіраў калгасу, з якім ён выпіваў. Усовіч распавядаў, што немец той быў простым салдатам, ужо не маладым. Убачыўшы скiраваны на сябе пісталет, упаў на калені, плакаў і нешта мармытаў, мабыць прасіў не забіваць. Ён дастаў з нагруднай кішэні кіцеля сямейную фатаграфію і стаў яе паказваць. Усовіч, разумеючы што больш марудзіць нельга, усё ж стрэліў. Сцяміўшы, што дадому вяртацца небяспечна, узяў ровар і паехаў у бок лесу, да партызанаў. Нават у пачатку гэтага стагоддзя людзі старэйшага пакалення ўспаміналі Усовіча нядобрым словам.

Гэтую «галерэю антыгерояў» можна было б працягнуць, але пісаць пра гэтых людзей мне непрыемна. У памяці многіх жыхароў Пастаўшчыны партызаны назаўжды застануцца рабаўнікамі, гвалтаўнікамі і жорсткімі забойцамі.

P.S. У канцы 90-х гадоў мінулага стагоддзя ўлады Прыбалтыйскіх краін (Латвія і Эстонія) распачалі запозненую, але справядлівую спробу судовага пераследу некаторых былых савецкіх партызан і супрацоўнікаў НКУС. Найбольшую вядомасць ў сусветнай грамадскасці атрымаў выпадак з Васілём Конанавым, былым камандзірам партызанскага атрада, якога так люта абараняла і апраўдвала Расея. І ўсё ж, нягледзячы на ​​ціск, справядлівасць перамагла. Вярхоўным судом Латвіі ён быў прызнаны ваенным злачынцам і некалькі гадоў правёў у турэмнай камеры. Гэты прысуд пацверджаны Вялікі палатай Еўрапейскага суда па правах чалавека. Конанаў памёр з таўром ваеннага злачынцы. Здзейсненае ім злачынства складалася ў тым, што па яго загаду былі зверску забітыя 9 жыхароў вёскі Малыя Баты. У тым ліку тры жанчыны, адна з якіх была на 9-м месяцы цяжарнасці.

Выкарыстаныя крыніцы і літаратура:

1. Успаміны жыхароў Пастаўскага раёна.

2. І.Клімаў і Н. Грака «Партызаны Вілейшчыны».

3. «Памяць», выд. «Белта», 2001г.

4. Б. Сакалоў «Акупацыя».

5. К.Рожновский «Успаміны».

6. Я.Зверняк «У бальшавіцкіх турмах 1939-1941».

7. Розныя сайты інтэрнэту.

Аўтар тэксту — ананімны блогер «Gienek» з Пастаў. Арыгінальны тэкст з’явіўся на партале Westki.info ў 2012 годзе.