590 гадоў таму ў Гродне была заключана польска-літоўская унія. Гродзенская унія 1432 г. — апошняя з чатырох уній, якія былі заключаны пры жыцці Уладзіслава Ягайлы.
Гэтая падзея была выклікана замяшаннем, якое ўзнікла ў Літве пасля смерці вялікага князя Вітаўта ў 1430 г. Тады ўзнікла праблема спадкаемцы – не было зразумела, каму пасля Вітаўта належыць завалодаць сталіцай Вільняй. Ягайла вырашыў падтрымаць свайго малодшага брата Свідрыгайлу , якога мясцовыя магнаты прызначылі правіцелем Літвы. Аказалася, аднак, што зроблены ў 1430 г. выбар быў няправільны — новы вялікі князь ужо стаў вядомы як праціўнік уніі Польшчы з Літвой і амаль адразу распачаў дзеянні супраць свайго брата, спрабуючы атрымаць незалежнасць Літвы. У гэтым яго падтрымлівалі як Тэўтонскі ордэн, так і імператар, а таксама Масква.
Вялікі князь літоўскі Вітаўт
Даследчыкі доўга спрабавалі растлумачыць нам рашэнне Свідрыгайлы. Напрыклад, гісторык Оскар Халецкі пісаў, што новы вялікі князь быў прыхільнікам дзяржаўнай уніі з Польшчай, бо гэта было проста выгадна Літве, а спрэчка ішла толькі аб літоўскіх імкненнях да раўнапраўя. На думку Людвіка Каланкоўскага, пра нежаданне Свідрыгайлы парваць з Польшчай сведчыла б тое, што князь толькі ў 1431 г. пачаў шукаць саюзнікаў. Аднак крыніцы сведчаць пра іншае: мы ведаем, што Свiдрыгайла прыкладаў намаганні, каб завязаць сяброўства з імператарам у 1429 г., гэта значыць яшчэ пры жыцці Вітаўта. Пасля 1430 г. ён таксама заявіў пра гатоўнасць прыняць каралеўскую карону і заявіў імператару, што адвядзе Малдову ад саюза з Польшчай і Турцыяй. Па гэтай прычыне ў 1432 годзе ўспыхнула грамадзянская вайна, якая доўжылася цэлых 7 гадоў.
On October 15, 1432, the Grodno Union was concluded. The Ruthenian nobility of the Grand Duchy of Lithuania received the same rights and privileges as the Polish and Lithuanian nobility… and the same duty of military service.
👑🇵🇱🇺🇦⬜️🟥⬜️🇱🇹📜 pic.twitter.com/LpStRsdRRp— Europe of the Jagiellonians (@EJagiellonians) October 15, 2022
Брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч у гэтай спрэчцы выступіў на баку польскага караля, заключыўшы ў кастрычніку 1432 г. чарговую унію з Польшчай – у Гродне. Пры ім менавіта Жыгімонт, а не Свідрыгайла павінен быў завалодаць сталіцай у Вільні, адначасова пацвярджаючы асноўныя дапушчэнні Гарадзельскай уніі. Абедзве краіны заставаліся звязанымі разам, абараняючыся ад уплыву Тэўтонскага ордэна і Масквы. Валынь засталася ў ВКЛ , а Заходняе Падолле – у Кароне. Свідрыгайла неўзабаве пацярпеў паразу — гэта было пад Вількамірам у 1435 годзе. У Літву ён вярнуўся толькі ў 1440 г., калі ў Вільні сядзеў іншы вялікі князь Казімір Ягелончык.
Неўзабаве пасля смерці Ягайлы ў 1434 г. сувязі паміж Польшчай і ВКЛ аслаблі. Новы кіраўнік Каралеўства Польскага Уладзіслаў Варненьчык звярнуўся да Венгрыі, якую неўзабаве злучыў з Польшчай асабістай уніяй, а Літва ў 1440 г. стала практычна незалежнай дзяржавай пад уладай яго брата Казіміра. Уніі Ягайлы былі разарваны. Сітуацыя змянілася толькі ў 1447 г., калі на польскі трон узышоў Казімір Ягелончык.
Крынiца: polskieradio.pl
