205 гадоў таму, 15 кастрычніка 1817 года, у швейцарскім Залатурне памёр генерал Тадэвуш Касцюшка, герой трох народаў: польскага, беларускага і амерыканскага.

Тадэвуш Касцюшка нарадзіўся 4 лютага 1746 года на Мерачоўшчыне, што на Палессі. Касцюшка быў польскім вайсковым інжынерам, генералам, удзельнічаў у вайне за незалежнасць ЗША (1775–1783). Узначаліў паўстанне за незалежнасць Рэчы Паспалiтай. Дзякуючы падтрымцы сям’і Чартарыйскіх пачаў вучобу у Рыцарскай школе. 18 снежня 1765 года ўступіў у кадэцкі корпус Рыцарскай школы. Там ён вывучаў гісторыю Польшчы і ўсеагульную гісторыю, філасофію, лацінскую, польскую, французскую і нямецкую мовы, а таксама права, эканоміку, арыфметыку, геаметрыю і вымярэнне. Як выдатнік, прайшоў спецкурс інжынера. Пасля заканчэння вучобы застаўся ў Рыцарскай школе інструктарам-падбрыгадзірам у чыне харунжага.

Ilustracja

Урочышча Мерачоўшчына (fot. wikipedia.org)

Дзякуючы падтрымцы Адама Казіміра Чартарыйскага ў кастрычніку 1769 г. у якасці каралеўскага стыпендыята выехаў у Парыж. Там ён вучыўся ў Акадэміі жывапісу і скульптуры, але хацеў узбагаціць свае інжынерныя веды. З-за абмежаваных сродкаў вучыўся адзін і наведваў прыватныя лекцыі выкладчыкаў ваенных школ. Ён вярнуўся ў Польшчу ў 1775 годзе, праз тры гады пасля першага падзелу РП. Яму не ўдалося набраць польскае войска, скараціўшы яго да 10 тысяч салдат, і восенню 1775 г. ён накіраваўся ў Дрэздэн, а потым у Парыж.

Там ён даведаўся пра вайну ў Амерыцы, дзе калоніі распачалі барацьбу з Вялікабрытаніяй за сваю незалежнасць. Верагодна, ужо ў чэрвені ён з’ехаў у Амерыку, дзе быў прызначаны інжынерам у арміі ЗША. У 1776 годзе працаваў над умацаваннем Філадэльфіі. Затым ён умацоўваў розныя ваенныя лагеры кантынентальнай арміі. Ён быў вядомы ўкладам сваёй фартыфікацыйнай працы ў перамогу амерыканцаў у бітве пры Саратозе. У знак прызнання яго інжынерных здольнасцяў яму было даручана пабудаваць моцную крэпасць Вест-Пойнт на рацэ Гудзон. У знак прызнання заслуг Тадэвуш Касцюшка рэзалюцыяй Кангрэса ад 13 кастрычніка 1783 г. атрымаў званне брыгаднага генерала амерыканскай арміі. Калі Кангрэс выплаціў яму зарплату ў 1798 годзе, нягледзячы на ​​цяжкую фінансавую сітуацыю, ён неадкладна выкарыстаў гэтыя грошы, каб купіць свабоду для чарнаскурых. Усе астатнія свае амерыканскія актывы Касцюшка даверыў Томасу Джэферсану, які быў выканаўцам яго завяшчання.

У жніўні 1784 г. вярнуўся ў Польшчу, дзе жыў у сваім сціплым маёнтку ў родных Сяхновічах, дзе, нягледзячы на ​​невялікі заробак, абмяжоўваў сялянскую паншчыну. З гэтага часу яны павінны былі працаваць толькі два дні на тыдзень. Жанчын цалкам звольнілі з працы. Тадэвуш Касцюшка усё больш цікавіўся падзеямі ў краіне. Патрыятычна настроеная шляхта станавілася ўсё больш радыкальнай. Такія палітычныя пісьменнікі, як Станіслаў Сташыц і Гуга Калонтай, выступалі за ўмацаванне цэнтральнай улады, за прадастаўленне большых правоў гараджанам і сялянам. Пастановай Чатырохгадовага сойма колькасць войска была даведзена да 100 тыс. чалавек, што дало Касцюшку шанец на ваенную кар’еру ў польскім войску. 12 кастрычніка 1789 г. ён быў прызначаны каралём у генерал-маёры каронных войскаў.

Прысяга Касцюшкі на Рынкавай плошчы ў Кракаве, 1794 г. Карціна Францішка Смуглевіча

14 мая 1792 г. была створана Таргавіцкая канфедэрацыя і з-за чаканага ўмяшання расійскіх войскаў праведзена рэарганізацыя польскіх войскаў. Камандуючым каронным войскам, якое налічвала каля 17 тыс. жаўнераў, кароль прызначыў князя Юзафа Панятоўскага. Тадэвуш Касцюшка стаў камандзірам адной з трох дывізій, што складалі кароннае войска. Пасля пачатку польска-расійскай вайны ў 1792 г. Касцюшка вызначыўся ў бітвах пад Зяленцамi (18 чэрвеня), Уладзімірам (7 ліпеня) і Дубенкамi (18 ліпеня 1792 г.). Ён быў адным з першых, хто быў намінаваны на новаствораны ордэн Virturi Militari,  таксама быў намінаваны ў генерал-лейтэнанты і ордэн Белага Арла.

Пасля паразы ў вайне рушыла ўслед палітычная эміграцыя, галоўным чынам у Саксонію. У Лейпцыгу і Дрэздэне быў створаны эміграцыйны цэнтр праціўнікаў Таргавіцкай канфедэрацыі. У Лейпцыгу знаходзіліся Ігнацы Патоцкі і Гуга Калонтай, якія кіравалі змовай супраць таргавічан і рыхтавалі ўзброенае паўстанне, туды ж ездзіў і Тадэвуш Касцюшка. У пачатку 1793 г. ён быў накіраваны ў Парыж, дзе спрабаваў атрымаць дапамогу для планаванага паўстання, але не атрымаў ніякіх канкрэтных абавязацельстваў. 13 студзеня 1793 г. Прусія падпісала з Расіяй дагавор аб другім падзеле РП. Пасля вяртання з Парыжа ў Дрэздэн у чэрвені 1793 г. Касцюшка распрацаваў канцэпцыю арганізацыі нацыянальнага паўстання. 24 сакавіка 1794 г. на Кракаўскай рынкавай плошчы ён прынёс урачыстую прысягу народу і афіцыйна прыняў на сябе кіраўніцтва паўстаннем як вярхоўны галоўнакамандуючы нацыянальнымі ўзброенымі сіламі.

Пасля першых поспехаў паўстання Касцюшкі (асабліва пераможнай бітвы пад Рацлавіцамі) сітуацыя змянілася пасля таго, як да падаўлення паўстання далучылася прускае войска. 10 кастрычніка 1974 года Тадэвуш Касцюшка, паранены ў бітве пад Мацеёвіцамі, быў схоплены і зняволены ў Петрапаўлаўскай крэпасці ў Пецярбургу. Цар Павел I Раманаў у 1796 годзе пасля прысягі на вернасць вызваліў Касцюшку, а разам з ім было вызвалена 20 тысяч палякаў. Тадэвуш Касцюшка ненадоўга выехаў у ЗША, а у 1797 годзе вярнуўся ў Еўропу.

Miasto Kosciusko w Mississipi

Горад Касцюшка ў Місісіпі (фота: wikipedia.org)

У 1798–1815 гадах жыў у Брэвілі пад Парыжам разам з Пятром Цэльтнерам і ўдзельнічаў у стварэнні польскіх легіёнаў. Ён двойчы сустракаўся з Напалеонам, якому не давяраў і быў супраць звязвання польскай справы з Напалеонам. У 1799 г. удзельнічаў у заснаванні ў краіне Таварыства польскіх рэспубліканцаў. Ён не пагаджаўся на стварэнне марыянеткавага Каралеўства Польскага, таму што не прызнаваў, што яно павінна было мець меншую тэрыторыю, чым Герцагства Варшаўскае.

У 1808 годзе Касцюшка адправіўся ў Залатурн у Швейцарыі, дзе жыў з мэрам горада Францішкам Ксаверыем Цэльтнерам. Там ён правёў апошнія гады жыцця. Ён памёр 15 кастрычніка 1817 года ў Залатурне, у доме Цэльтнера, і быў пахаваны ў суседнім Цухвілі. У 1818 г. труна з забальзамаваным целам Тадэвуша Касцюшкі была прывезена ў краіну і 23 чэрвеня была ўрачыста пастаўлена ў крыпце св. Леанарда на Вавелі. Урна з сэрцам Тадэвуша Касцюшкі знаходзіцца ў Каралеўскім замку ў Варшаве. Тадэвуш Касцюшка таксама з’яўляецца нацыянальным героем Злучаных Штатаў Амерыкі i Беларусi.

Крынiца: wb24.org/bliskopolski.pl

Пасылаю
Рэйтынг чытачоў
0 (0 галасоў)