509 гадоў таму пад Оршай на тэрыторыі сённяшняй Беларусі адбылася адна з найбуйнейшых баталiй у тагачаснай Еўропе. У гэтай бітве аб’яднанае польска-літоўскае войска на чале з князем Канстанцінам Астрожскім разбіла колькасна пераўзыходзячыя маскоўскія войскі.
Бітва разыгралася 8 верасня 1514 г. падчас Літоўска-маскоўскай вайны (1512-1522). Гэта адбылося, нягледзячы на падпісанне трывалага міру паміж Вялікім Княствам Маскоўскім і Вялікім Княствам Літоўскім. Рускiя знайшлі нагоду пачаць вайну. Ну а польскі кароль і вялікі князь літоўскі Жыгімонт I Стары заключыў абарончы саюз з крымскім ханам. Згодна з дамовай крымскія татары са згоды Жыгімонта I павінны былі распачаць узброены наступ на Маскву. Былі таксама скаргі рускiх на абыходжанне ў Польшчы з Аленай Маскоўскай, удавой Аляксандра Ягелончыка, якой было адмоўлена ў каранацыі, калі яна не згадзілася прыняць каталiцкую веру.
Князь Канстанцін Астрожскі.
У ліпені 1514 г. маскоўскія войскі ўвайшлі ў Смаленск. Польскі кароль апынуўся ў цяжкім становішчы, бо Максіміліян Габсбург прапанаваў маскоўскаму князю Васілю III саюз, які павінен быў быць накіраваны супраць Ягелонаў.
У жніўні 1514 г. польска-літоўскія войскі вырушылі з Вільні, каб вярнуць Смаленск. Аб’яднаныя сілы налічвалі каля 35 000 салдат, у тым ліку 15 000 з літоўскага паспалiтага рушання, 14 000 наёмнай кавалерыі і 3 000 пяхоты з Польшчы. Войскам камандаваў вялікі гетман літоўскі Канстанцін Астрожскі.
Пераправа польскай артылерыі па імправізаваным пантонным мосце, пад дошкамі бачныя лодкі і бочкi.
Падраздзяленне цяжкай кавалерыі.
Абедзве арміі сустрэліся 8 верасня на подступах да Оршы, дзе i адбылася буйная бітва.
Напачатку бiтвы маскоўскія войскі мелі відавочную перавагу, разграміўшы літоўскую лёгкую конніцу, якую ўрэшце выратавала польская контратака. Неўзабаве завязалася жорсткая бітва, якая канчаткова вырашылася атакай літоўскага галоўнакамандуючага, што вымусіла нападнікаў адступіць, а адпаведна і ўцякаць. Вырашальным у бітве стаў манеўр Астрожскага – пасля відавочнай уцёкаў конніцы схаваная пяхота кінулася на пагоню; чарговы кавалерыйскі ўдар прывёў да поўнага знішчэння суперніка. Апошняя атака Чэлядзіна была паспяхова адбітая. Польска-літоўскі поспех быў адназначным – з маскоўскага боку загінула да некалькіх тысяч жаўнераў, а з супрацьлеглага – толькі некалькі сотняў. Частка страчаных раней тэрыторый была вернута, хоць Смаленск Літве не вярнуўся. Безумоўна, дзеля гэтага быў спынены напад Васіля III на літоўскія землі. Далей ваенныя дзеянні працягваліся да падпісання міру ў 1522 годзе.
Рыцарскія даспехі перыяду бітвы.
Гераізм палякаў і народаў былога Вялікага Княства Літоўскага пад Оршай пасля 1990 г. быў адзначаны на Магіле Невядомага Жаўнера ў Варшаве надпісам на адной з шыльд «ORSZA 8 верасня 1514 года».
Орша на памятнай шыльдзе на магіле Невядомага жаўнера ў Варшаве (фота: historiaspacerkem.blogspot.com).
Як сведчаць беларускія гісторыкі, у Аршанскай бітве ўпершыню з’явіўся ўзор нацыянальнага сцяга Беларусі – чырвоны крыж на белым полі, бачны на вымпелах літоўскай конніцы. Варта таксама дадаць, што пасля аднаўлення Беларуссю незалежнасці гадавіна перамогі пад Оршай была ўстаноўлена як Дзень беларускай вайсковай славы. Нягледзячы на тое, што гэтае свята было афіцыйна скасаванае ў 1996 годзе Аляксандрам Лукашэнкам, яно дагэтуль адзначаецца ў асяроддзі дэмакратычнай апазіцыі.
На падставе niezlomni.com, historykon.pl, muzhp.pl, wikipedia.org
