Польскія мемарыяльныя месцы ў Беларусі

 

Могілкі ў Сурконтах

Сурконты — гэта невялікая, практычна вымерлая вёска, якая знаходзіцца ў 20 кіламетрах на паўночны ўсход ад Ліды. На могілках спачываюць байцы часці падпалкоўніка Мацея Каленкевіча па мянушцы «Бобр» «Котвіца», якія 21 жніўня 1944 г. сутыкнуліся з пераважнай сілай НКУС. Жорсткая бойка доўжылася 5 гадзін. Падпалкоўнік Каленкевіч загінуў у пачатку баёў, нягледзячы на ​​страту камандзіра, астатнія польскія жаўнеры не здаліся і гераічна змагаліся да канца. У самім баі загінулі 18 жаўнераў, у тым ліку 6 афіцэраў (іншыя звесткі падаюць савецкія крыніцы, страты ацанілі ў 54 забітых і 6 палонных). Да параненых жаўнераў польскага падполля Саветы не аказалі літасці, расстраляўшы іх адразу пасля заканчэння баёў. Цудам застаўся жывы адзін паранены, які, прыкінуўшыся мёртвым, ляжаў сярод загінуўшых паплечнікаў. Страты НКУС былі большыя, у сутычцы загінулі 132 расейцы. Загінуўшых хавалі, нягледзячы на ​​супрацьпаказанні пробашча, які баяўся расправы. Пахавалі жаўнераў не на парафіяльных могілках, а непасрэдна побач з ужо існуючай магілай студзеньскіх паўстанцаў. Святар, хоць спачатку і неахвотна, асвяціў месца пахавання і правёў адпяванне. Імправізаваная магіла салдат захавалася дзякуючы стаўленню мясцовага насельніцтва, якое не дазволіла ліквідаваць яе для патрэб мясцовага калгаса.

8 верасьня 1991 году польскія жаўнеры былі эксгумаваныя і пахаваныя на месцы, дзе яны цяпер спачываюць. Беларускія ўлады далі згоду на крыж на магіле з надпісам на польскай мове, аднак адмовіліся падкрэсьліць, што палякі ваявалі з НКУС.

 

Могілкі ў Воранаве

Могілкі знаходзяцца ў мястэчку Воранава, за 32 кіламетры ад Ліды, за 13 кіламетраў да літоўска-беларускай мяжы.

На гэтых могілках пахаваны палякі з гэтага раёна, але на жаль многія магілы знаходзяцца ў жахлівым стане, нягледзячы на ​​намаганні мясцовых палякаў, якія, наколькі гэта магчыма, імкнуцца даглядаць надмагіллі.

У старой частцы могілак, у некалькіх метрах ад галоўнага ўваходу, знаходзіцца магіла воіна Краёвай Арміі Мечыслава Собераньскага, псеўданім «Ірэна». Уваходзіў у палявы атрад, асноўнай яго задачай была разведка. Загінуў 27 снежня 1943 г. падчас патрулявання. Мечыславу Собераньскаму было тады 22 гады.

Музей Адама Міцкевіча ў Навагрудку

Зараз Навагрудак – гэта амаль 30-тысячны горад, адміністрацыйнае месцазнаходжанне Навагрудскага раёна. Знаходзіцца прыкладна за 35 кіламетраў на паўднёвы ўсход ад Ліды і больш за 150 кіламетраў на ўсход ад Гродна.

Упершыню планы ўшанавання памяці Адама Міцкевіча ў яго родным горадзе з’явіліся неўзабаве пасля аднаўлення незалежнасці Польшчы. Асабліва стараліся да гэтага польскія ўлады Навагрудскага ваяводства. У рэшце рэшт, мара многіх палякаў ажыццявілася і музей, нягледзячы на ​​шматлікія цяжкасці, быў адкрыты 11 верасня 1938 года. Першым дырэктарам установы быў Уладзіслаў Ларой. Пасля ўводу савецкіх войскаў у Беларусь новыя ўлады вырашылі працягваць працу аб’екта і ў 1940 годзе арганізавалі цырымонію ўшанавання 85-годдзя з дня смерці польскага народнага паэта. У гэты час у Навагрудак прыехаў Янка Купала.

У чэрвені 1941 года, у першыя дні нямецка-савецкай вайны, музей падвергнуўся бамбардзіроўцы нямецкіх ваенна-паветраных сіл, і ў выніку авіяналёту здарыўся пажар, які не ўдалося патушыць. Згарэў увесь будынак, а разам з ім і мноства каштоўных рукапісаў, дакументаў і памятных сувеніраў паэта. Ад памятных рэчаў паэта захаваліся толькі: макет парыжскага помніка Адаму Міцкевічу і мемарыяльная дошка ў гонар 100-годдзя паэта, якая знаходзілася ў касцёле св. Міхаіл. Пасля вайны, у 1948 годзе, было прынята рашэнне аб аднаўленні дома, якое ўдалося праз два гады. Дом як музей быў адкрыты для шырокай аўдыторыі ў 1955 годзе. Тагачасная музейная выстава, адкрытая 26 лістапада 1955 года, у стагоддзе з дня смерці паэта, была заснавана на матэрыялах, атрыманых з Музея Адама Міцкевіча ў Варшаве і іншых меншых музеяў, раскіданых у Польшчы, Літве, Беларусі і Украіне. Новая, пашыраная выстава была адкрыта ў 1971 годзе. У 1992 годзе сядзібны дом Адама Міцкевіча быў рэканструяваны і прыведзены ў найбольш аналагічны стан, які быў у ХІХ ст. Гэтая рэканструкцыя ўключала таксама флігель з падземным ходам, які злучае яго з домам, альтанку і студню. У 2001 годзе адкрылася новая, цяперашняя выстава.

Экспанаты ўключаюць; Акуляры і гадзіннік Міцкевіча, бытавая тэхніка, фартэпіяна, зборнікі яго паэзіі і рукапісы беларускіх пісьменнікаў.

Дом Чэслава Немэна ў Васілішках Старых

Старыя Васілішкі — выміраючая вёска, якая адміністрацыйна знаходзіцца ў Шчучынскім раёне. Знаходзіцца амаль за 90 кіламетраў на ўсход ад Гродна, прыкладна на палове шляху Гродна-Ліда.

На жаль, шмат чаго з арыгінальнага хатняга ўбрання не захавалася — захавалася толькі некалькі адзінак бытавой тэхнікі і абсталявання, але стваральнікі музея пастараліся абсталяваць інтэр’ер дома, стылізаваўшы яго ў стылі 40-50-х гадоў ХХ стагоддзя. У фондах музея – рэпрадукцыі фотаздымкаў, дакументаў і карэспандэнцыі, вокладкі альбомаў, а таксама плакаты апошніх гадоў творчасці музыканта. У музеі прадстаўлена гісторыя юнацкага кахання, а пазней і першай жонкі Чэслава Немэна Марыі Клаўзунік са Старых Васілішак, якая выйшла замуж за яго ў Гродна, а пасля якая пераехала з ім у Польшчу.

Падчас рамонтных работ у 2017 годзе на гарышчы дома былі выяўленыя школьныя сшыткі, малюнкі і асабістыя запісы польскага мастака, а таксама моцна пашкоджаныя фатаграфіі і негатывы самога Чэслава Немэна, які ў юнацтве жыва цікавіўся фатаграфіяй. Дом-музей, нягледзячы на ​​перыядычныя рамонты, знаходзіцца ў дрэнным стане.

Могілкі польскіх лётчыкаў у Лідзе

 

Ліда – адзін з найбуйнейшых гарадоў Заходняй Беларусі і ўсёй гістарычнай Віленшчыны. Ён знаходзіцца больш за 110 кіламетраў на ўсход ад Гродна, каля паўтары гадзіны язды на машыне. На Лідскіх могілках пахаваны салдаты 5-га авіяпалка і іх таварышы з іншых фарміраванняў, якія загінулі ў час польска-бальшавіцкай вайны.

У 2014 годзе на могілках быў зроблены капітальны рамонт. Акрамя рэканструкцыі надмагілляў, адрамантаваны сімвал Лідскіх могілак — белы абеліск, на вяршыні якога знаходзіцца арол, форма якога нагадвае арол са значка польскага ваеннага лётчыка міжваеннага часу.

На абеліску павесілі новую дошку, якая паведамляе аб тым, хто ў гэтым месцы спачывае.

 

Фарныя могілкі ў Гродне

 

Адкрыты ў 1792 г. намаганнямі ксяндза Юзафа Мучыньскага, каноніка смаленскага, доктара багаслоўя, акадэмічнага выкладчыка. Гродзенскія могілкі лічацца аднымі з трох найважнейшых некропаляў Крэсаў, побач з львоўскімі Лычакоўскімі могілкамі і віленскімі Росамі, на жаль, з гэтай групы гэта таксама самы забыты і занядбаны некропаль.

Grodzieńska nekropolia jest unikalna pod względem zróżnicowania stylów nagrobków, od motywu ściętego drzewna bardzo popularnego w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku po nagrobki w stylu „skałki”: spiętrzone bloki kamieni z których wystawało drzewo aż po nagrobki w nowocześniejszym stylu.

Гродзенскі некропаль унікальны па разнастайнасці стыляў надмагілляў: ад рэзкі дрэва, вельмі папулярнага ў другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст., да надмагілляў у скальным стылі: нагромаджаных камянёў, з якіх тырчыць дрэва, да надмагілляў у больш сучасным стылі.

Зараз новых пахаванняў на могілках ня робяць. У 2006 годзе невядомыя зламалі некалькі дзясяткаў надмагілляў. Гродзенскі некропаль — месца, якое патрабуе рэканструкцыі, стан многіх надмагілляў — трагічны.

У гэтым некропалі пахавана шмат важных для гісторыі Гродзеншчыны дзеячаў. Самая выбітная асоба, пахаваная на гэтых могілках, — Эліза Ажэшка.

 

Дом-музей Элізы Ажэшка

 

Знаходзіцца ён у Гродне, на вуліцы, названай у гонар самой паэткі. Эліза Ажэшка пражыла ў гэтым доме апошнія 16 гадоў свайго жыцця, і ў яго сценах напісала творы «Ad astra», «Argonauts», «Gloria Victis».

Ужо праз 10 гадоў пасля смерці Ажэшка яе дом быў пераабсталяваны ў музей, прысвечаны пісьменніцы.

Zawierucha wojenna nie ominęła i muzeum Elizy Orzeszkowej, tuż po II wojnie światowej lokal został zajęty przez stację krwiodawstwa, następnie został przemianowany na oddział Związku Pisarzy Białorusi. W 1967 postanowiono choćby w szczątkowej formie odnowić muzeum Elizy Orzeszkowej jedno z pomieszczeń domu zostało izbą poświęconą jej pamięci.

Вайна не абмінула і музей Элізы Ажэшка адразу пасля Другой сусветнай вайны яго заняў цэнтр здачы крыві, потым яго пераўтварылі ў аддзяленне СБП. У 1967 годзе было вырашана абнавіць музей Элізы Ажэшка, адно з памяшканняў у доме пераўтварылі ў пакой, прысвечаны яе памяці.

Tuż po rozpadzie Związku Radzieckiego miejscowy oddział Związku Polaków na Białorusi zażądał eksmisji Związku Pisarzy z dworku i odtworzenia funkcjonującego do 1939 Muzeum Elizy Orzeszkowej. Działacze osiągnęli swój cel i Muzeum wznowiło działalność 6 czerwca 2001, głównie dzięki walce Tadeusza Malewicza i Marii Ejsmont. W latach 2008–2009 budynek przeszedł remont, a 11 kwietnia 2009 muzeum zostało ponownie otwarte dla zwiedzających.

Адразу пасля распаду Савецкага Саюза мясцовае аддзяленне Саюза палякаў Беларусі запатрабавала высялення Саюза пісьменнікаў з сядзібы і аднаўлення музея Элізы Ажэшкі, які дзейнічаў да 1939 года. Актывісты дасягнулі сваёй мэты, і музей аднавіў сваю дзейнасць 6 чэрвеня 2001 г., у асноўным дзякуючы барацьбе Тадэвуша Малевіча і Марыі Эйсмонт. У 2008–2009 гадах у будынку правялі рэканструкцыю, а 11 красавіка 2009 года музей зноў адкрыўся для наведвальнікаў.

 

Кальварыйскія могілкі ў Мінску

Могілкі былі адкрыты каля 1673 года, што робіць іх адным з найстарэйшых некропаляў у Крэсах. Гэта таксама найстарэйшыя захаваныя могілкі ў беларускай сталіцы.

Тэрыторыя могілак, першапачаткова размешчаная на ўскраіне Мінска, была паглынута горадам у выніку дынамічнага развіцця беларускай сталіцы. У непасрэднай блізкасці ад некропаля сучасная шматпавярхоўка, побач мінская лінія метро. У 1967 годзе могілкі былі зачынены для новых пахаванняў, але працэс замены старых, закінутых магіл на надмагіллі нядаўна памерлых людзей працягваецца і па сённяшні дзень. Акрамя некампетэнтных кансерватараў і дрэннага стану найстарэйшых надмагілляў, гэта адна са шматлікіх праблем, якія нішчаць мінскі некропаль.

Гэта адзіныя старыя мінскія могілкі, якія захаваліся да нашых дзён – пасля Другой сусветнай вайны па-варварску былі знішчаны праваслаўныя (Старажэўскія), каталіцкія могілкі ў Залатой Горцы, яўрэйскія, татарскія і лютэранскія.

Гэтыя могілкі з’яўляюцца месцам спачыну многіх выдатных палякаў і беларусаў-каталікоў, тут пахаваны многія духоўныя асобы і выкладчыкі Віленскага ўніверсітэта. Тут таксама пахаваны беларускі хакеіст Сяргей Астапчук, адзін з пацярпелых у авіякатастрофе ў 2011 годзе, у якой памерлі хакеісты і актывісты яраслаўскага «Лакаматыва».

 

Могілкі ў Докшыцах

Докшыцы знаходзяцца ў паўднёвай частцы Віцебскай вобласці, прыкладна за 200 кіламетраў на ўсход ад Віцебска.

Польскія ваенныя могілкі знаходзяцца на каталіцкіх могілках, справа ад галоўнага ўваходу.

Гэта месца спачыну для 200 салдат, якія загінулі ў час польска-бальшавіцкай вайны, а таксама для параненых і хворых, якія памерлі ў суседнім палявым шпіталі.

Бетонныя крыжы і надмагіллі былі выраблены Міністэрствам грамадскіх работ на мяжы 1920-1930-х гг.. У цэнтральнай частцы могілак знаходзіцца помнік у гонар 10-й гадавіны перамогі Польшчы над Савецкай Расіяй, помнік створаны па ініцыятыве і дзякуючы падтрымцы палякаў, якія жылі ў той час.

Пашкоджаную ў савецкі час мармуровую пліту з надпісам не аднаўлялі дзесяцігоддзямі. Дзякуючы дапамозе фонду «Дапамога палякам на Усходзе» і падтрымцы Міністэрства культуры і нацыянальнай спадчыны Польшчы, у 2019 годзе на могілках быў праведзены комплексны рамонт. У цяперашні час ён знаходзіцца ў вельмі добрым стане.

Аб могілках клапоцяцца браты капуцыны з Докшыц і мясцовыя парафіяне.

 

Могілкі ў Падсвіллі

 

Падсвілле знаходзіцца ў цэнтральнай частцы Віцебскай вобласці.

Гэтыя могілкі складаюцца з 60 магіл жаўнераў польскіх узброеных сілаў, якія загінулі падчас польска-бальшавіцкіх баёў, і жаўнераў Корпусу аховы мяжы батальёну «Падсьвілле», якія памерлі падчас баёў або загінулі падчас памежнай службы. Адна з магіл прысвечана загінуўшым ветэранам Студзеньскага паўстання.

Гэта месца было забыта савецкай уладай на гады, але дзякуючы стаўленню мясцовага насельніцтва памяць аб загінуўшых паляках захавалася да нашых часоў і могілкі ніколі не прыйшлі ў заняпад.

У 2018 годзе дзякуючы дапамозе Міністэрства культуры і культурнай спадчыны Польшчы і фонду «Дапамога палякам на Усходзе» могілкі былі дэталёва адрэстаўраваны. Зараз гэта адно з найбольш захаваных месцаў памяці польскіх жаўнераў у Беларусі, яго рэгулярна наведваюць палякі з Падсвілля і навакольных вёсак.

Пасылаю
Рэйтынг чытачоў
0 (0 галасоў)