Polskie miejsca pamięci na Białorusi

 

Cmentarz w Surkontach

Surkonty to obecnie niewielka, praktycznie wymarła wieś leżąca 20 kilometrów na północny-zachód od Lidy. Na cmentarzu spoczywają żołnierze z oddziału podpułkownik Macieja Kalenkiewicza pseudonim „Bóbr” „Kotwica” którzy to 21 sierpnia 1944 roku starli się z przeważającymi siłami NKWD. Zacięta walka trwała 5 godzin. Podpułkownik Kalenkiewicz zginął na początku walk mimo straty dowódcy pozostali polscy żołnierze nie poddali i heroicznie walczyli do końca. W samej bitwie poległo 18 żołnierzy, w tym 6 oficerów (odmienne dane podają źródła sowieckie które polskie straty oceniały na 54 zabitych i 6 jeńców). Dla rannych żołnierzy polskiego podziemia Sowieci nie okazywali litości rozstrzeliwując ich tuż po zakończeniu walk. Cudem uratował się jeden ranny, który udając martwego leżał wśród poległych kolegów. Straty NKWD były większe, w starciu zginęło 132 Rosjan. Poległych pochowano, mimo przeciwwskazań proboszcza który obawiał się represji. Żołnierze spoczęli nie na parafialnym cmentarzu, ale tuż obok istniejącej już mogiły powstańców styczniowych. Ksiądz mimo iż początkowo był niechętny, poświęcił miejsce pochówku oraz przeprowadził uroczystości pogrzebowe. Prowizoryczna mogiła żołnierzy zachowała się dzięki postawie miejscowej ludności która nie dopuściła do jej likwidacji na potrzeby miejscowego kołchozu.

8 września 1991 ekshumowano polskich żołnierzy i pochowano w miejscu w którym obecnie spoczywają. Białoruskie władze wyraziły zgodę, aby na krzyżu na mogile umieszczono napis po polsku, jednakże odmówiły podkreślania tego iż Polacy walczyli z NKWD.

 

Cmentarz w Werenowie

Cmentarz znajduje się w miejscowości Werenowo, 32 kilometry od Lidy, 13 kilometrów do granicy litewsko-białoruskiej.

Na tymże cmentarzu spoczywają Polacy z okolicy, niestety wiele grobów jest w fatalnym stanie, mimo wysiłków miejscowych Polaków którzy w miarę swych możliwości starają się dbać o nagrobki.

W starszej części cmentarza kilkanaście metrów od głównego wejścia znajduje się grób żołnierza Armii Krajowej Mieczysława Sobierańskiego, pseudonim „Irena”. Był członkiem oddziału terenowego jego głównym zadaniem był zwiad. Poległ 27.12.1943 roku podczas patrolu. Mieczysław Sobierański miał 22 lat.

 

Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku

Nowogródek to obecnie blisko 30.000 miasto, siedziba administracyjna rejonu nowogródzkiego. Znajduje się około 35 kilometrów na południowy wschód od Lidy i ponad 150 kilometrów na wschód od Grodna.

Plany upamiętnienia Adama Mickiewicza w jego rodzinnej miejscowości po raz pierwszy pojawiły się tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Szczególnie mocno o to starały się polskie władze województwa nowogródzkiego. Ostatecznie udało się zrealizować marzenie wielu Polaków i Muzeum mimo wielu trudności zostało otwarte 11 września 1938 roku. Pierwszy dyrektorem placówki był Władysław Laroj. Po wkroczeniu wojsk radzieckich na Białoruś nowe władze postanowiły kontynuować działalność placówki, w 1940 roku zorganizowały uroczystości upamiętniające 85 rocznicę śmierci polskiego wieszcza narodowego. Do Nowogródka przyjechał wówczas Janka Kupała.

W czerwcu 1941 roku już w pierwszych dniach wojny niemiecko-sowieckiej muzeum zostało zbombardowane przez niemieckie lotnictwo, w wyniku nalotu wybuch pożar którego nie udało się ugasić. Cały budynek spłonął a wraz z nim wiele cennych rękopisów, dokumentów i pamiątek po poecie. Z pamiątek po poecie ocalały jedynie: makieta paryskiego pomnika Adama Mickiewicza oraz tablica upamiętniającą 100-lecie urodzin poety, która była w kościele św. Michała. Po wojnie w 1948 roku podjęto decyzję o odbudowie domu, co udało się dwa lata później. Dla szerszej publiczności dom w charakterze muzeum otworzono w 1955 roku. Ówczesna ekspozycja muzealna, otwarta 26.11.1955 roku w stulecie śmierci poety, opierała się na materiałach otrzymanych z Muzeum Adama Mickiewicza w Warszawie oraz z innych pomniejszych muzeów rozsianych w Polsce, Litwie, Białorusi czy Ukrainie. Nową poszerzoną ekspozycję otwarto w 1971 roku.  W 1992 roku  zrekonstruowano i przywrócono do możliwie jak najbardziej zbliżonego stanu z XIX rodzinny dwór Adama Mickiewicza. Rekonstrukcja ta objęła też oficynę, wraz z podziemnym przejściem łączącym ją z domem, altankę i studnię.  W 2001 otwarto nową, aktualną ekspozycję.

Wśród eksponatów znajdują się; okulary i zegarek Mickiewicza, sprzęty domowe, fortepian, zbiory jego poezji oraz rękopisy innych białoruskich literatów.

Dom Czesława Niemena w Wasiliszkach Starych

Wasiliszki Stare to pustoszejąca wieś leżąca administracyjnie w granicach obwodu szczuczyńskiego. Znajduje się blisko 90 kilometrów na wschód od Grodna, mniej więcej w połowie drogi na trasie Grodno-Lida.

Niestety nie zachowało się wiele rzeczy z oryginalnego wyposażenia domu – uchowało się zaledwie kilka domowych sprzętów i elementów wyposażenia, mimo to twórcy muzeum postarali się urządzić wnętrze domu stylizując go na lata 40-50 XX wieku. W zbiorach muzealnych znajdują się reprodukcje zdjęć, dokumentów i korespondencji, okładki płyt, a także plakaty z późniejszych lat kariery muzyka. W muzeum została przybliżona historia młodzieńczej miłości, a później poślubionej w Grodnie pierwszej żony Czesława Niemena, Marii Klauzunik ze Starych Wasiliszek, która wraz z nim wyjechała do Polski.

Podczas prac remontowych w 2017 roku odkryto na strychu domu szkolne zeszyty, rysunki i osobiste notatki polskiego artysty, a także mocno zniszczone zdjęcia i negatywy, autorstwa samego Czesława Niemena, który to w latach młodości żywo interesował się fotografią. Dom-muzeum jest w złym stanie mimo cyklicznie przeprowadzanych remontów.

Cmentarz polskich lotników w Lidzie

 

Lida to jedno z największych miast zachodniej Białorusi jak i całej historycznej Wileńszczyzny. Leży ponad 110 kilometrów na wschód od Grodna, około półtora godziny podróży autem.
Na lidzkim cmentarzu spoczywają żołnierze z 5 Pułku Lotniczego oraz ich towarzysze innych formacji polegli w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

W 2014 roku cmentarz został poddany gruntownej renowacji. Poza renowacją nagrobków odnowiono symbol lidzkiego cmentarza – biały obelisk na którego szczycie znajduje się orzeł który swym kształtem nawiązuje do orła z odznaki polskiego pilota wojskowego z okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Na obelisku została zawieszona nowa tablica informująca o tym kto spoczywa w tym miejscu.

 

Cmentarz farny w Grodnie

 

Został otwarty w 1792 roku dzięki trudom księdza Józefa Muczyńskiego, kanonika smoleńskiego, doktora teologii, wykładowcy akademickiego. Grodzieński cmentarz jest uznawany za jedną z trzech najważniejszych nekropolii Kresów tuż obok Lwowskiego cmentarza Łyczakowskiego i wileńskiej Rossy, niestety z tego grona jest również najbardziej zapomnianą oraz zaniedbaną nekropolią.

Grodzieńska nekropolia jest unikalna pod względem zróżnicowania stylów nagrobków, od motywu ściętego drzewna bardzo popularnego w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku po nagrobki w stylu „skałki”: spiętrzone bloki kamieni z których wystawało drzewo aż po nagrobki w nowocześniejszym stylu.

Na cmentarzu aktualnie nie prowadzi się nowych pochówków. W 2006 roku nieznani sprawcy zdewastowali kilkadziesiąt nagrobków. Grodzieńska nekropolia jest miejscem które wymaga renowacji, stan wielu nagrobków jest tragiczny.

W tejże nekropolii jest pochowanych wiele postaci ważnych dla historii Grodzieńszczyzny. Najwybitniejszą osobą pochowaną na tym cmentarzu jest Eliza Orzeszkowa.

 

Dom-muzeum Elizy Orzeszkowej

 

Mieści się w Grodnie, przy ulicy imienia samej poetki. W tymże domu Eliza Orzeszkowa mieszkała przez ostatnie 16 lat swego życia, to w jego ścianach napisała utwory „Ad astra”, „Argonauci”, „Gloria Victis”.

Już 10 lat po śmierci Orzeszkowej jej dom został zaadaptowany w Muzeum poświęcone pisarce.

Zawierucha wojenna nie ominęła i muzeum Elizy Orzeszkowej, tuż po II wojnie światowej lokal został zajęty przez stację krwiodawstwa, następnie został przemianowany na oddział Związku Pisarzy Białorusi. W 1967 postanowiono choćby w szczątkowej formie odnowić muzeum Elizy Orzeszkowej jedno z pomieszczeń domu zostało izbą poświęconą jej pamięci.

Tuż po rozpadzie Związku Radzieckiego miejscowy oddział Związku Polaków na Białorusi zażądał eksmisji Związku Pisarzy z dworku i odtworzenia funkcjonującego do 1939 Muzeum Elizy Orzeszkowej. Działacze osiągnęli swój cel i Muzeum wznowiło działalność 6 czerwca 2001, głównie dzięki walce Tadeusza Malewicza i Marii Ejsmont. W latach 2008–2009 budynek przeszedł remont, a 11 kwietnia 2009 muzeum zostało ponownie otwarte dla zwiedzających.

 

Cmentarz Kalwaryjski w Mińsku

Cmentarz został otwarty w okolicach 1673 roku co czyni z niego jedną z najstarszych nekropolii na Kresach. Jest to również najstarszy zachowany cmentarz w stolicy Białorusi.

Teren cmentarza, początkowo położony na peryferiach Mińska, w wyniku dynamicznego rozwoju stolicy Białorusi został wchłonięty przez miasto. Bezpośrednie otoczenie nekropolii stanowi współczesna, wysoka zabudowa mieszkaniowa, niedaleko znajduje się linia mińskiego metra. W 1967 roku cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków, mimo to do dziś trwa proceder wymiany starszych, opuszczonych grobów na nagrobki osób niedawno zmarłych. Obok zatrudniania niekompetentnych konserwatorów oraz złego stanu zachowania najstarszych nagrobków jest to jeden z wielu problemów trapiących mińską nekropolię.

Jest to jedyny cmentarz starego Mińska który przetrwał do obecnych czasów – po II wojnie światowej zostały w barbarzyński sposób zniszczone cmentarze prawosławny (storożewski), katolicki na Złotej Górce, żydowski, tatarski i luterański.

Cmentarz ten jest miejscem spoczynku dla wielu zasłużonych dla Mińska Polaków oraz białoruskich katolików, spoczywa tu wielu duchownych oraz profesorów Uniwersytetu Wileńskiego. Został tu pochowany również Siarhej Astapczuk, białoruski hokeista jedna z ofiar katastrofy lotniczej z 2011 roku w której zginęli hokeiści i działacze Lokomotiwu Jarosław.

 

Cmentarz w Dokszycach

Dokszyce w leżą w południowej części obwodu witebskiego, około 200 kilometrów na wschód od Witebska.

Polska kwatera wojenna znajduje się na cmentarzu katolickim, po prawej stronie od głównego wejścia.

Jest to miejsce spoczynku dla 200 żołnierzy poległych w czasie wojny polsko-bolszewickiej w trakcie walk, spoczywają tu też ranni i chorzy którzy zmarli w w pobliskim szpitalu polowym.

Betonowe krzyże oraz nagrobki zostały wykonane przez Ministerstwo Robót Publicznych na przełomie lat 20 i 30 XX w. W centralnej części cmentarza znajduje się pomnik upamiętniający dziesiątą rocznicę wygranej Polski z sowiecką Rosją, pomnik ten powstał z inicjatywy i dzięki wsparciu ówcześnie żyjących Polaków.

Marmurowa płyta z inskrypcją uszkodzona w czasach radzieckich nie była przez dekady odnawiania. Dzięki pomocy Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” i wsparciu z środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2019 roku cmentarz przeszedł kompleksowy remont. Obecnie jest w bardzo dobrym stanie zachowania.

Cmentarz został objęty opieką braci Kapucynów z Dokszyc i miejscowych parafian.

 

Cmentarz w Podświlu

 

Podświle leżą w centralnej części obwodu witebskiego.

Cmentarz ten składa się z 60 grobów żołnierzy WP poległych w czasie walk polsko-bolszewickich oraz żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza batalionu “Podświle” poległych lub zmarłych podczas pełnienia przygranicznej służby. Jedna z mogił jest poświęcona poległemu weteranowi powstania styczniowego.

Miejsce to było przez lata zapomniane przez władze radzieckie, jednak dzięki postawie miejscowej ludności pamięć o poległych Polakach zachowała się po nasze czasy i cmentarz ten nigdy nie popadł w ruinę.

W 2018 roku cmentarz dzięki pomocy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego oraz Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie został szczegółowo odnowiony. Obecnie jest to jeden z najlepiej zachowanych miejsc spoczynku polskich żołnierzy na Białorusi, regularnie jest odwiedzany przez Polaków z Podświla i okolicznych wsi.

Wysyłam
Ocena czytelników
0 (0 głosów)