17 grudnia 2022 r., Papież Franciszek zatwierdził dekret o męczeństwie Józefa i Wiktorii Ulmów, rodziny zamordowanej 24 marca 1944 r. przez Niemców za ukrywanie Żydów, zezwalając na jego publikację przez Dykasterię Spraw Kanonizacyjnych. Wkrótce rodzina Ulmów zostanie beatyfikowana.
Rodzina Umów stała się symbolem Polaków, którzy zginęli z rąk Niemców za pomoc Żydom w czasie okupacji. 13 września 1995 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie przyznał Józefowi i Wiktorii Ulmom tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2016 r. w Markowej otwarto muzeum poświęcone wszystkim Polakom ratującym Żydów podczas Zagłady.
W okresie międzywojennym, Markowa była jedną z największych wsi w Polsce z 931 domami i 4442 mieszkańcami, w większości katolikami. Mieszkało tam również około 120 Żydów. Większość żydowskich mieszkańców Markowej została wymordowana przez Niemców latem i jesienią 1942 r. Ocaleli jedynie ci Żydzi, którzy znaleźli schronienie w domach chłopskich.
Jedną z bohaterskich rodzin, które zdecydowały się na ukrywanie Żydów, byli Józef i Wiktoria Ulmowie. Józef Ulma (1900–1944) był ogrodnikiem i działaczem społecznym. Jako fotograf amator dokumentował życie rodzinnej Markowej. Zachowało się wiele zdjęć, na których uwiecznił żonę Wiktorię oraz swoje małe dzieci: Stasię, Basię, Władzia, Frania, Antosia i Marysię. Najprawdopodobniej w grudniu 1942 r. Ulmowie przyjęli pod swój dach Żydów poszukujących pomocy: Saula Goldmana (Szalla) z synami Baruchem, Mechelem, Joachimem i Mojżeszem z Łańcuta oraz z Markowej: Gołdę Grünfeld , córkę Chaima Goldmana, krewnego wobec wyżej wspomnianego Saula oraz Leę Didner z córką Reszlą. Kilkanaście miesięcy później, 24 marca 1944 r., wszyscy członkowie rodziny: Józef Ulma, jego żona Wiktoria będąca w zaawansowanej ciąży, ich sześcioro dzieci oraz wszyscy ukrywający się Żydzi, w wyniku donosu złożonego prawdopodobnie przez granatowego policjanta z Łańcuta, zostali zamordowani przez niemieckich żandarmów. W sumie siedemnaścioro ludzi.
Od 2018 r. w rocznicę tragicznych wydarzeń w Markowej – 24 marca – decyzją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Źródło: IPN
