Pałac w Grodnie został zbudowany w XVII wieku przez holenderskiego architekta Tylmana z Gameren, praktycznie według tego samego planu, co jego pierwotny projekt Pałacu Brühla w Warszawie (dziś w przebudowanej formie). Podobieństwo widać także w jego projekcie Pałacu Branickich w Białymstoku.
Pałac stał w miejscu, gdzie obecnie znajduje się grodzieński browar. Niedawno Eugeniusz Osnarewski, uznawany za najbardziej tajemniczego historyka Grodna, doszedł do wniosku, że możliwym architektem był Tylman z Gameren.
Jako przykład analogicznej pracy Gamerena, Osnarewski zbadał pałac Branickich w Białymstoku. “Na jednej z jego fasad jest dziewięć eksterierów, kopuły na narożnych arkadach i co szczególnie interesujące, dwie arkady oddzielające boczne ryzality od centralnej części. Te arkady są dość nietypowe, ponieważ bardziej rozpowszechnione są dłuższe arkady: przeszedłem kilkaset polskich pałaców i nie zauważyłem takiego rozwiązania, choć holenderski architekt lubił je stosować i używał nie tylko w pałacu w Białymstoku” – napisał Osnarewski na swojej stronie na Facebooku.
Pałac Branickich w Białymstoku (fot. telegram)
Pałac Brühla w Warszawie w 1936 roku (fot. nac.gov.pl)
Według grodzieńskiego historyka, czas budowy pałacu pokrywa się z okresem aktywności Holendra. Rezydencja została wzniesiona w XVII wieku na zlecenie przedstawicieli rodu Sapiehów.
Od początku XVIII wieku, po klęskach Sapiehów w wojnie domowej, pałac znalazł się w posiadaniu ich przeciwników z książęcego rodu Ogińskich. Rezydencją władał Józef Tadeusz Ogiński – wojewoda trocki i jego żona Anna, z książęcego rodu Wiśniowieckich.
Po Józefie i Annie grodzieńskim pałacem władał ich syn – Michał Kazimierz Ogiński. Ten magnat stał się jednym z najbardziej znanych przedstawicieli rodu i jednym z najbardziej wpływowych ludzi w kraju. Później budynek przeszedł na własność Kazimierza Wołłodki, znanego w grodzieńskim powiecie szlachcica.
Budynek pałacu Sapiehów-Ogińskich na początku lat 1860-tych. jeszcze przed przerobieniem go na browar (fot. wikipedia.org)
W latach 70. XIX wieku budynek należał do austriackiego poddanego Józefa Kunce, który to otworzył w byłym magnackim pałacu browar. W wyniku przebudowy pałacu na browar wygląd zewnętrzny rezydencji znacząco się zmienił, lecz mimo to udało się zachować znaczną część starych murów.
Browar Kunce został założony w 1877 roku. Jego właściciel szybko zwiększał produkcję, stając się liderem w grodzie nad Niemnem. Po Józefie Kunce, browar przejęli jego synowie, Ignacy i Franciszek, a następnie sprzedano go Bronisławowi Kratkowskiemu. W 1914 roku zakład produkował ponad 3,5 miliona litrów piwa rocznie, co odpowiadało ponad 6 milionom butelek.
Browar w latach 20. XX wieku (fot. harodnia.com)
W latach 20. XX wieku właścicielem był Judel Margolis, a w latach 30. produkcja należała do warszawskiego biznesmena Horacego Hellera. Browar funkcjonował również w czasach sowieckich i po rozpadzie ZSRR, aż do zamknięcia w 2007 roku.
Butelka od piwa z browaru Judela Margolisa. Lata 20. XX wieku (fot. harodnia.com)
Etykieta po grodzieńskim piwie. Lata 30. XX wieku (fot. harodnia.com)
W 2022 roku rozpoczęto kompleksową rekonstrukcję obiektu, planując stworzenie browaru, muzeum i nowego kwartału budynków na miejscu zabytków XIX-XX wieku. Projekt ten spotkał się z krytyką niektórych grodzieńskich historyków.
Prace rewitalizacyjne grodzieńskiego browaru (fot. telegram)
Czym wsławił się Tylman z Gameren?
Tylman z Gameren (1632-1706), architekt z Holandii, nobilitowany w 1672 przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Miał wykształcenie w zakresie inżynierii wojskowej, zdobyte zapewne w Holandii, może i w Niemczech. Przynajmniej od r. 1666 pracował, wznosząc obwarowania, projektując twierdze i urządzenia wojskowe dla hetmana Jerzego Sebastiana Lubomirskiego.
Tylman z Gameren – domniemany autoportret, rysunek ołówkiem na papierze (źródło: lazienki-krolewskie.pl)
W r. 1672 został inżynierem królewskim, później także królewskim sekretarzem i architektem nadwornym Stanisława Herakliusza Lubomirskiego; pracował też dla królowej Marii Kazimiery, dla zakonów i magnatów. Według jego projektów powstało wiele kościołów: w Warszawie PP Sakramentek, Bernardynów na Czerniakowie, w Krakowie św. Anny, w Rzeszowie św. Krzyża i Św. Trójcy w Radomiu oraz pałaców; Łazienkowski (pierwotna postać), Krasińskich w Warszawie, Branickich w Białymstoku, w Nieborowie dla prymasa Radziejowskiego, w Przecławiu dla Rejów.
Przerabiał i rozbudowywał pałace w Lubartowie, w Puławach, Łańcucie, w Przecławiu i Wysocku, Janowcu i Baranowie, w Marywilu i Marymoncie, w Warszawie (Ujazdowski, Ostrogskich, Ossolińskich). Wykonał też w latach 1694-1701 pomiary Warszawy. Należał do najwybitniejszych architektów działających w Polsce, wzniesione przez niego budowle, dobrze dostosowane do oczekiwań polskich mecenasów, na trwałe wpisały się w nasz krajobraz.
Wb24.org na podst. telegram.org, harodnia.com, wikipedia.org, wilanow-palac.pl
