79 гадоў таму, 9 лютага 1945 года, на калгасных палях паміж вёскамі Равіны і Качычы недалёка ад Навагрудка (цяпер у Карэліцкім раёне) разгарнулася драматычная бітва польскіх партызан з сіламі НКУС. Салдаты падраздзяленняў 1-й і 2-й Актыўнай Самаабароны Віленшчыны, пад камандаваннем ротмістра Уладзіслава Кітоўскага “Орлiча”, “Грома” і паручніка Вітольда Туронка “Тумрэга”, “Тура”, спрабавалі прабіцца “ў Польшчу” – за лінію Керзона. На жаль, ад пачатку іх марш адсочваўся НКУС.
Экстрэмальныя зімовыя ўмовы, з тэмпературамі, якія апускаліся да -30 градусаў Цэльсія, якія звычайна служылі б на карысць партызанам, на гэты раз павярнуліся супраць іх.
Калі польскія падраздзяленні перайшлі Нёман, яны былі акружаны і атакаваны значна больш шматлікімі сіламі НКУС. У выніку цяжкіх баёў палякі панеслі цяжкія страты – 89 салдат былі забітыя ці цяжка параненыя, а затым дабітыя савецкімі салдатамі. Акрамя таго, 25 трапілі ў палон, і іх далейшы лёс невядомы – некаторых пазней расстралялі, іншыя памерлі ў лагерах. Каля 50 удалося вырвацца з акружэння, але толькі 7 дабраліся да межаў сучаснай Польшчы.
Ротмістр Уладзіслаў Кітоўскі (справа) дакладвае лейтэнанту «Шчэрбцу», вёска Тургелi, красавік 1944 г. (Фота: зборы IPN)
Паручнік Вітольд Туронaк і паручнік Адам Вальчак, вёска Гейстуны, сакавік 1944 г. (фота: калекцыя Я. Багдановіча)
Вось як ротмістр Уладзіслаў Кітоўскі “Гром” успамінаў гэтую трагічную бітву:
Надышоў крытычны дзень 9 лютага 1945 года. Напярэдадні да нас далучыўся са сваім атрадам на санях паручнік “Тур”. Раптам мы былі акружаныя ордамі бальшавікоў у Равінах, недалёка ад мястэчка Карэлічы. Пачалася барацьба на жыццё і смерць з ворагам, значна праўзыходным нас па колькасці.Снег глыбінёй у метр абцяжарваў перасоўванне.У нейкі момант адзін з маіх 6 кулямётаў “Максім” саслізнуў з умацавання. Куляметчык не мог зладзіцца.Я падскочыў, каб выцягнуць цяжкую зброю з снега.У гэты момант ад напругі ў мяне лопнула брушная дыяфрагма.Я аддаў загад адыходзіць. Я застаўся адзін […]” – успамінаў Уладзіслаў Кітоўскі.
Трагічныя падзеі пад Равінамі і Качычамі сталі сімвалам гераізму і самаахвярнасцi салдат польскага падполля на Навагрудчыне. Загінуўшых салдат пахавала мясцовае насельніцтва ў трох масавых магілах, з якіх была знойдзена толькі адна. Нягледзячы на шматгадовыя намаганні польскай дыпламатыі, беларускія ўлады адмаўляліся выдаць дазвол на эксгумацыю і перанос астанкаў польскіх герояў на каталіцкія могілкі ў Карэлічах. У 1992 годзе дзякуючы намаганням прафесара Вінніцкага з Уроцлава на знойдзенай магіле быў устаноўлены памятны крыж. На жаль, два гады таму ўлады разбурылі магілу разам з крыжам.
“Крыж быў устаноўлены пасля дбайных пошукаў нашай групай – Вартай Магіл Польскіх. Знайшоўся чалавек, які выдатна памятаў з апавяданняў бацькоў, дзе гэта было, і ён нам гэтае месца ўказаў. Гэта быў праваслаўны беларус, які вельмі добразычліва паставіўся да нашай ідэі, і ў гэтым месцы мы ўстанавілі гэты крыж у прысутнасці членаў аддзялення Саюза палякаў у Беларусі ў Навагрудку на чале з тагачаснай старшынёй Софіяй Барадын. Сабралася некалькі чалавек з вёскі Качычы. Было цудоўнае лета, быў прысутны ксёндз з Карэліч. Цырымонія была сціплай, але вельмі ўрачыстай і кранальнай” – успамінаў Здзіслаў Юльян Вінніцкі.
Галоўнае фота: belsat.eu
