105 гадoў таму, 22 красавіка 1919 года, на наступны дзень пасля ўваходжання польскай арміі ў Вільню, кіраўнік дзяржавы Юзэф Пілсудскі выдаў адозву «Да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага». Пракламацыя, якая была спробай аднаўлення былой польска-літоўскай уніі, была абвешчана на польскай, літоўскай, беларускай мовах і ідыш (з наўмысным пропускам рускай).
Польска-бальшавіцкая вайна пачалася ў лютым 1919 г., калі польскія войскі спынілі наступленне Чырвонай Арміі, якая заняла раёны, пакінутыя адступаючымі нямецкімі войскамі. Ужо ў сакавіку польскае камандаванне планавала наступленне на тэрыторыю толькі што абвешчанай Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Такім чынам адроджаная з рабства Польшча мела жаданне спыніць «экспарт рэвалюцыі» з бальшавіцкай Расіі.
У рамках згаданага наступу 19 красавіка ў Вільню ўвайшлі часці польскага Літоўска-беларускага фронту пад камандаваннем генерала Станіслава Шэптыцкага. Праз тры дні, 22 красавіка 1919 г., часовы начальнік дзяржавы Юзэф Пілсудскі выдаў адозву «Да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага». У ёй ён абвясціў сваю гатоўнасць падтрымаць мясцовае насельніцтва ў вырашэнні ўласнага палітычнага лёсу, без усялякага гвалту і ўціску з боку Польшчы, з дапамогай прадстаўнікоў, абраных на падставе тайнага, усеагульнага, прамога галасавання, нягледзячы на пол.
Падкрэсліванне рашаючай ролі насельніцтва мела сваю мэту: яшчэ трэба было правесці і зацвердзіць на міжнароднай арэне межы паміж Літвой і Польшчай. Пераважная большасць жыхароў Віленшчыны (і асабліва самой Вільні) лічылі сябе палякамі і ў выпадку плебісцыту абавязкова падтрымалі б далучэнне да Польшчы.
Абвешчаны плебісцыт на Віленшчыне быў арганізаваны толькі ў 1922 г., пасля перамогі Польшчы над Чырвонай Арміяй і г.зв. Паўстання Жэлігоўскага. Сённяшнія крыніцы ў цэлым сыходзяцца ў меркаванні, што гэтае «паўстанне» адбылося па загадзе Пілсудскага. У сакавіку 1922 г. Віленскі сейм прыняў рашэнне аб уключэнні «Сярэдняй Літвы» ў склад Польшчы. З таго часу літоўскі ўрад не падтрымліваў дыпламатычных адносін з Польшчай — яны былі адноўлены толькі ў 1938 годзе, пасля выстаўлення ультыматуму.
Двухмоўны зварот Пілсудскага да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага (фота: wikipedia.org)
Так гучала адозва Юзэфа Пілсудскага да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага
Ваш край ужо столькідзесят гадоў ня ведае свабоды, гнябёны варожым гвалтам расейскім, нямецкім, бальшавіцкім, — гвалтам, каторы, не пытаючыся насяленьня, накідаў чужацкія прымернікі паступкаў, зьвязываючы волю, часта ламаючы жыцьцё.
Гэтакая безупынная няволя, добра вядомая і мне самому, як радзіўшамуся на гэтай нешчасьлівай зямельцы, павінна быць урэшце спынена і на гэтай быццам забытай праз Бога старонцы павінны запанаваць свабода ды правы свабоднай нічым незьвязанай гутаркі аб жаданьнях і патрэбах.
Польскай войска, каторае я з сабою прывёў, каб выкінуць гаспадараваньне гвалту і сілы, каб спыніць кіраваньне краем проціў волі жыхароў, гэтае войска нясе ўсім Вам свабоду.
Хачу Вам даць магчымасьць разьвязаць унутраныя нацыянальныя і рэлігійныя справы гэтак, як самі захочаце, без якога-небудзь гвалту або націску з боку Польшчы.
Дзеля гэтага, нягледзячы на тое, што на вашай зямлі грымяць яшчэ гарматы ды льецца кроў, ня ўводжу Ваенны загад, але цывільны, у каторы паклічу мясцовых людзей, сыноў гэтай зямлі.
Мэты гэтага Цывільнага Ўраду вось якія:
1) Дапамагчы жыхарам гутарыць аб сваім лёсе і сваіх патрэбах праз свабодна выбраных прадстаўнікоў. Выбары гэтыя будуць зроблены на аснове роўнага, тайнага, агульнага, простага, бяз розьніцы полу, галасаваньня.
2) Памагчы каму трэба жыўнасьцю, памагчы ў працы вытвараючай, абасьпечыць лад і супакой.
3) Заапекавацца ўсімі, бяз розьніцы веры і нацыянальнасьці.
На чале ўраду я паставіў Юра Асмалоўскага, да каторага проста, або праз людзей ім назначаных, зьвяртайцеся адкрыта і шчыра ў кожнай патрэбе і ў справах, каторыя ляжаць Вам на сэрцы і цікавяць Вас.
Я. Пілсудскі
Вільня 22 красавіка 1919
Крыніца: muzhp.pl
Fot. wikipedia.org/canva
