Wczoraj obchodziliśmy 515. rocznicę zwycięskiej Bitwy pod Orszą – jednego z największych triumfów w chlubnych dziejach Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Bitwa stoczona w okolicach naddnieprzańskiej Orszy trzykrotnie zakończyła się błyskotliwym zwycięstwem nad wojskami moskiewskimi.
Książę moskiewski Wasyl III otwarcie dążył do podboju ziem ruskich wchodzących w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego — w 1508 roku udało mu się dotrzeć aż do Orszy. Wojska moskiewskie, którymi dowodzili książę Daniło Oboleński i Jakub Zacharin, liczyły ok. 50 tys. ludzi. W odpowiedzi hetman wielki litewski Konstanty Ostrogski, którego siły liczyły 16 tys. ludzi, wysłał silny oddział w górę Dniepru, który po odnalezieniu brodu uderzył z tyłu na moskiewskie tabory. Gdy nadszedł ranek, okazało się, że przeprowadzony poprzedniego dnia atak na tabory złamał ducha bojowego Moskali, którzy pod osłoną nocy uciekli w kierunku Briańska.
Z serii nasze zwycięstwa nad Moskwą
13 lipca 1508 – III wojna litewsko-moskiewska: zwycięstwo wojsk polsko-litewskich w bitwie pod Orszą.
Wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego, wspierane przez 5000 polskich… pic.twitter.com/VAWE7jS9Mi
— Historia.org.pl 🇵🇱 (@historia_org_pl) July 13, 2023
W 1512 r. moskiewski władca postanowił zdobyć Smoleńsk, który jednak stawiał wytrwały opór. Kolejna próba została podjęta dwa lata później – pod twierdzę podeszły wojska moskiewskie na czele z księciem Michałem Glińskim; dołączyły do nich następnie oddziały księcia Oboleńskiego i w końcu samego Wasyla III.
Książę Konstanty Ostrogski (źródło: wikipedia.org)
W tych okolicznościach dowódca twierdzy Jurij Sołłohub postanowił poddać Smoleńsk. Tymczasem na ratunek ruszyły wojska litewsko-polskie pod wodzą księcia Konstantego Ostrogskiego. Na doniesienia o upadku twierdzy Ostrogski postanowił pobić wojsko moskiewskie w otwartej walce, aby uniemożliwić jej pochód w głąb państwa. Pod Orszą nad Dnieprem skoncentrowały się główne siły hetmana – musiano przeprawić się przez rzekę, dlatego też uczyniono to w nocy. Wódz moskiewski, książę Czeladin, wiedział o posunięciach przeciwnika, jednak będąc pewnym zwycięstwa, pozwolił mu na to, ufając, że później łatwiej mu będzie unicestwić wszystkich naraz. Teren nie był zbytnio odpowiedni do operowania jazdą, dlatego też hetman wybrał defensywę z użyciem piechoty. Czeladin zamyślał o zepchnięciu przeciwnika do brzegu Dniepru, uniemożliwiając mu ucieczkę.
Oddział ciężkiej jazdy (fragment obrazu Bitwa pod Orszą z XVI wieku)
Szarża husarii (fragment obrazu Bitwa pod Orszą z XVI wieku)
Bitwa rozpoczęła się 8 września 1514 roku. Na początku to siły moskiewskie miały wyraźną przewagę, rozbijając oddziały lekkiej jazdy litewskiej, którą ostatecznie uratowało polskie przeciwnatarcie. Tuż potem nastąpiła zażarta walka, którą ostatecznie rozstrzygnął atak litewskiego hufca naczelnego, co zmusiło napastników do cofnięcia się, a w konsekwencji do ucieczki. W bitwie decydujący był manewr zastosowany przez Ostrogskiego – po pozorowanej ucieczce jazdy na ścigające ją oddziały rzuciła się ukryta piechota; kolejne uderzenie jazdy doprowadziło do całkowitego rozbicia przeciwnika. Ostatni atak Czeladina został pomyślnie odparty. Sukces polsko-litewski był jednoznaczny – po stronie moskiewskiej zginęło od kilku do kilkunastu tysięcy żołnierzy, po przeciwnej zaledwie kilkuset. Udało się odzyskać część utraconych wcześniej terenów, choć Smoleńsk nie powrócił do Litwy. Z pewnością za to powstrzymano napór Wasyla III na ziemie litewskie. Dalsze działania wojenne prowadzono aż do podpisania pokoju w 1522 r.
Orsza na pamiątkowej tablicy przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie (fot. historiaspacerkiem.blogspot.com)
Bohaterstwo polskich rycerzy pod Orszą zostało, po 1990 r., upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „ORSZA 8 IX 1514”.
Przysięga na wierność niepodległej Białorusi, złożona w rocznicę zwycięstwa pod Orszą w 1992 r. na Placu Niepodległości w Mińsku (fot. svaboda.org)
Zdaniem białoruskich historyków w bitwie pod Orszą po raz pierwszy pojawił się wzór narodowej flagi Białorusi – czerwony krzyż na białym polu widocznym na proporcach jazdy litewskiej. Także warto dodać, że po odzyskaniu przez Białoruś niepodległości rocznica bitwy pod Orszą była ustanowiona jako święto Armii Białoruskiej, które zostało zniesione w 1996 roku przez Alaksandra Łukaszenkę. Święto jest nadal obchodzone w środowisku opozycji demokratycznej.
Oprac. muzhp.pl, twojahistoria.pl, wikipedia.org
