Skan paszportu Jana Bułhaka, wybitnego polskiego artysty fotografa, krytyka i publicysty, określanego często mianem “ojca polskiej fotografii”, po raz pierwszy pojawił się na kanale Telegram “Mińsk w czasie i przestrzeni”, a później był aktywnie udostępniany przez inne kanały telegramowe. Chociaż jako źródło dokumentu wskazano “przestrzeń internetową”, zdjęcie wywołało wśród białoruskich internautów falę zainteresowania osobą fotografa – w końcu paszport wydany Bułhakowi w 1941 roku został udostępniony do publicznego wglądu.
Paszport, którego autentyczność nie została jeszcze potwierdzona, jest wypełniony w języku rosyjskim i zawiera następujące informacje.
Imię, imię odojcowskie (otczestwo), nazwisko – “Iwan Walerianowicz Bułhak”.
Data i miejsce urodzenia – “6 XI 1876 r., Mińsk, B.S.S.R.”.
Narodowość – “Polak”.
Status społeczny – “rzemieślnik”.
Stosunek do służby wojskowej – “cywil”.
Kto wydał paszport – “oddział milicji m. Wilna, Lit. S.S.R.
Na podstawie jakich dokumentów wydano paszport – “paszportu Burm. Wiln. 17 VII 40 nr 1359 r. f. nr 1”
Dokument został wydany Bułhakowi 12 czerwca 1941 roku i był ważny do 12 czerwca 1946 roku.
Dyskusje w białoruskich kanałach Telegram rozgorzały się wokół miejsca urodzenia wskazanego w dokumencie – Mińsk, BSSR, oraz narodowości fotografa, którą podał w paszporcie.
Ojciec polskiej fotografii
Jan Bułhak urodził się w Ostaszynie koło Nowogródka w 1876, zmarł w 1950 w Giżycku.
Twórczość fotograficzną rozpoczął już ok. 1905 roku. Później (1912) uczył się w drezdeńskim zakładzie znanego fotografa Hugo Erfhurtha. W latach 1912-19 zajmował się dokumentacją architektury Wilna, a potem innych polskich miast (np. Warszawy, Lublina), co przekraczało koncepcję inwentaryzacji na rzecz piktorialnego dokumentu, czasami świadomie zbliżającego się do kategorii obrazu abstrakcyjnego (158 albumów pn. “Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka”). W latach 1919-39 zajął się pracą pedagogiczną. Był kierownikiem Zakładu Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. W latach 20. XX wieku był organizatorem życia fotograficznego w Polsce, w tym współzałożycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego (1928) i Fotoklubu Polskiego, a po II Wojnie Światowej – Związku Polskich Artystów Fotografów (1947), który od 1952 istnieje pod nazwą Związku Polskich Artystów Fotografików.
Zamek w Nowogródku w 1925 r. Zdjęcie aut. Jana Bułhaka
Tworzył w tzw. technikach szlachetnych (guma, wtórnik). Wykonywał przejmujące portrety i symboliczne krajobrazy oraz fotografował chłopów, w czym kontynuował tradycję XIX-wiecznej “fotografii zakładowej”. Na temat twórczości fotograficznej pisał: “Ideału szukamy w malarstwie, a wzorców w grafice”.
Panorama Wilna w 1944 r. Zdjęcie aut. Jana Bułhaka
Większość artystycznej spuścizny Bułhaka (krajobrazy, zabytki architektury, portrety) spłonęła w czasie II wojny. Był przyjacielem znanego malarza symbolisty – Ferdynanda Ruszczyca, którego poglądy i działalność artystyczna wpłynęły na twórczość fotograficzną Bułhaka. W latach 30. był zwolennikiem koncepcji “fotografii ojczystej”, która miała akcentować narodowość i polskość. W tym okresie jego styl, podobnie jak i innych polskich piktorialistów, przejął z modernistycznej “nowej fotografii” niektóre elementy kompozycji obrazu. Był też zwolennikiem fotografii piktorialnej w wersji bliskiej twórczości Photo Club de Paris, ale poszukującej polskiej specyfiki i tradycji.
Tablica upamiętniająca Jana Bułhaka na budynku przy ul. Krasińskiego 18 w Warszawie (fot. wikipedia.org)
Należał do najwybitniejszych polskich artystów fotografów, wywarł znaczny wpływ na rozwój fotografii w Polsce okresu międzywojennego i powojennego. Autor artykułów i książek z zakresu estetyki i techniki fotografii oraz fotografii krajoznawczej; “Fotografika” (1930), “Technika bromowa” (1933), “Bromografika” (1936), “Estetyka światła” (1936) i “Fotografia ojczysta” (1951), która była próbą adaptacji międzywojennej koncepcji fotografii na pozycje socrealizmu. Jedynym twórczym kontynuatorem jego idei po II wojnie światowej był chyba tylko Tadeusz Wański. Paradoksalnie idee piktorializmu wywodzące się ze świata artystokratyczno-szlacheckiego były jednym z trzech najważniejszych nurtów realizmu socjalistycznego (1949-1955).
Po II wojnie światowej fotografował zniszczoną Warszawę (wystawa w 1946 w Muzeum Narodowym) i tzw. ziemie odzyskane (m.in. Wrocław). Brał udział w wystawie Nowoczesna fotografika polska (1948), na której zaprezentował abstrakcje fotograficzne. Jego prace znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie i we Wrocławiu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi i w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Tajemniczy sowiecki paszport
Dlaczego Bułhak, jeśli wierzyć paszportowi z 1941 roku, jako miejsce swoich urodzin wskazał Mińsk? Dlaczego otrzymał paszport w 1941 roku? Dlaczego nazwał siebie „rzemieślnikiem”? Po co mu był ten dokument? W trakcie dyskusji na temat tajemniczego dokumentu pojawiły się różne opinie.
fot. telegram
„Po 1939 roku, kiedy zachodnia Białoruś weszła w skład Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, [Bułhak] musiał uzyskać sowiecki paszport. Nie wiem, dlaczego jako miejsce swoich urodzin wskazał Mińsk. Może to dawało jakieś preferencje?” – pyta jeden z internautów.
„Jan Bułhak mieszkał w Wilnie, które do 1939 roku było częścią Polski, potem stało się litewskie, a następnie litewsko-sowieckie. I ten paszport został mu wydany w Litewskiej SRS. Czyli nie przeprowadzał się, zmieniała się przynależność państwowa Wilna” – odpowiada jeden ze znanych historyków.
Przeczytaj także:
“Kraj lat dziecinnych”. Wspomnienia Jana Bułhaka o Nowogródku
Źródło: wb24.org/reform.by/culture.pl
Fot. telegram,
