105 lat temu, w nocy z 14 na 15 marca 1919 roku, polscy mieszkańcy miasteczka Nieśwież na Nowogródczyźnie (obecnie w obwodzie mińskim na Białorusi) wystąpili przeciwko bolszewickim najeźdźcom.
Pod koniec 1918 r., wraz z wycofaniem się Niemców, bolszewicy przejmowali ziemie byłego Imperium Rosyjskiego. Na początku 1919 r. doszło do potyczek między polskimi oddziałami samoobrony a Armią Czerwoną w Wilnie, które niektórzy historycy uznają za wstęp do wojny polsko-bolszewickiej, chociaż były to improwizowane działania bez formalnych rozkazów. W styczniu 1919 r. bolszewicy rozpoczęli operację “Cel Wisła”, dążąc do podboju państw europejskich i przekształcenia ich w republiki radzieckie. Odradzająca się po 123 latach niewoli niepodległa Polska stanęła w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa. Za oficjalny początek wojny uznaje się starcia w okolicach Mostów na Grodzieńszczyźnie 14 lutego 1919 r.
W nocy z 14 na 15 marca 1919 roku, inspirowani sukcesami regularnych wojsk polskich na innych frontach, polscy patrioci z Nieświeża przystąpili do działania. Zajęli kluczowe budynki w Nieświeżu, w tym magistrat, przejmując kontrolę nad miastem. Akcja ta doprowadziła do śmierci kilku bolszewickich komisarzy i tymczasowego wyzwolenia Nieświeża, choć brak wsparcia z zewnątrz szybko dał się we znaki.
Widok Nieświeża z lotu ptaka (fot. wikipedia.org)
Zamek Radziwiłłów w Nieświeżu (fot. wikipedia.org)
Wiadomości o wydarzeniach w Nieświeżu prędko dotarły do okupowanego Mińska. W odpowiedzi, skierowano przeciwko powstańcom silne oddziały Armii Czerwonej. Bohaterscy powstańcy Nieświeża nie mieli szans w starciu z regularnym wojskiem. 19 marca do Nieświeża wkroczyli bolszewicy. Natychmiast aresztowano przywódców powstania – Mieczysława Wolnistego, Polikarpa Kolendę, Józefa Januszkiewicza, Konstantego Szydłowskiego i Stanisława Iwanowskiego. Po kilku dniach zostali oni rozstrzelani w lesie za miastem.
Pomnik powstańców nieświeskich (fot. wikipedia.org)
Widoczny usunięty napis „Pomordowani przez bolszewików” na pomniku (fot. wikipedia.org)
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, gdy Nieśwież wszedł w skład II Rzeczypospolitej, w mieście zbudowano dwa pomniki ku czci polskich ofiar powstania. Jeden z nich znajdował się w centrum miasta i został zburzony w czasie II wojny światowej. Drugi to nagrobek na cmentarzu katolickim w Nieświeżu, wzniesiony 24 marca 1926 roku na mogile organizatorów powstania. Był on ufundowany przez uczniów i nauczycieli miejscowego gimnazjum. Nagrobek ma formę granitowego krzyża z nazwiskami poległych i cytatem Jana Kochanowskiego: A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym, co służą ojczyźnie. Po 1944 roku usunięto z niego napis o bolszewikach, lecz po 1990 roku nagrobek został odnowiony.
Przeczytaj także:
Wb24.org na podst. ckziumragowo.pl, historykon.pl, wikipedia.org
Fot. wikipedia
